«Πέντε χιλιετίες Ελληνικού Ήχου»: Μια αξέχαστη μουσική επίσκεψη στην Κέρο

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΟ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Με μια μοναδική, αξέχαστη συναυλία ολοκληρώθηκε το φετινό δέκατο επετειακό Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής Κουφονησίων. Το μουσικό δρώμενο με τίτλο «Πέντε χιλιετίες Ελληνικού Ήχου» πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στον ακατοίκητο, προστατευόμενο αρχαιολογικό χώρο της Κέρου. Ήταν αφιερωμένο στον σπουδαίο αρχαιολόγο Λόρδο Colin Renfrew, ο οποίος έκανε ανασκαφές και μελέτησε την ιστορία του νησιού.

Για πρώτη φορά μετά από χιλιετίες, η μουσική αντήχησε ξανά σε αυτόν τον αινιγματικό, απρόσιτο τόπο, εκεί όπου βρέθηκαν τα πρώτα μουσικά τεκμήρια της περιοχής: τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια του αρπιστή και του αυλητή. Αρχαίες ψαλμωδίες και μυστικιστικοί λόγοι συνάντησαν μοιρολόγια και βυζαντινές μελωδίες, συνθέτοντας έναν οικουμενικό ύμνο που ένωσε διαφορετικές εποχές, πολιτισμούς και μουσικές, από την αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα.

Διακεκριμένοι σολίστ και μουσικά σχήματα συνέπραξαν σε αυτό το ιδιαίτερα απαιτητικό εγχείρημα, που πραγματοποιήθηκε στα ερειπωμένα κονάκια των βοσκών, που ζούσαν εδώ πριν πολλά χρόνια.

Για την επετειακή εκδήλωση δόθηκε ειδική άδεια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε περιορισμένο αριθμό θεατών, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Κέρο με ειδικά ναυλωμένα καΐκια του Φεστιβάλ. Όλο το νησί έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος από το 1992 και απαγορεύεται σε όλους η πρόσβαση. Λόγω των ισχυρών βοριάδων, η συναυλία μετατέθηκε αναγκαστικά για μια μέρα. Παρά τις αρχικές δυσκολίες, τα πάντα πήγαν τέλεια και η συναυλία πραγματοποιήθηκε το μεσημέρι της Τετάρτης 10 Σεπτεμβρίου, χάρη όχι μόνο στο πολυήμερο μόχθο και την απίστευτη δραστηριοποίηση των ανθρώπων του φεστιβάλ, αλλά και στη γενναιόδωρη συμμετοχή των κατοίκων των Κουφονησίων.

Ο ιερός τόπος της Κέρου έγινε αμέσως ο απόλυτος πρωταγωνιστής μιας μυσταγωγικής εμπειρίας, με τη μουσική να αφηγείται την ιστορία του. Από την στιγμή που πατήσαμε το πόδι μας στο νησί και ακολουθήσαμε την ειδικά διαμορφωμένη διαδρομή για το χώρο της συναυλίας, όπου κι αν γύριζες το βλέμμα σου μαγευόσουν. Το πλούσιο ανασκαφικό παρελθόν της Κέρου και τα άλυτα αινίγματα που την περιβάλλουν, σε διαπερνούν σαν ρεύμα, σε καθηλώνουν. Υπάρχει κάτι το υπερβατικό στο νησί, μια αλλοτινή ζωή που συνεχίζει να είναι παρούσα στην απουσία της. Την αισθάνεσαι έντονα στην ατμόσφαιρα.

Η φαντασία τρέχει αχαλίνωτη σε μια άλλη εποχή, όπου η Κέρος φιλοξενούσε πιθανώς το πρώτο νησιωτικό ιερό στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπως δείχνουν οι έρευνες στο Δασκαλειό. Αυτό το νησί ήταν λοιπόν για τους κατοίκους των νησιών και όχι μόνο το υποχρεωτικό θρησκευτικό προσκύνημα στο Αιγαίο Πέλαγος, πολύ πριν τη Δήλο. Τα τάματα ίσως ήταν τότε τα θρυμματισμένα ειδώλια, που βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στα δύο αποθετήρια. Ο χρόνος ίσως αποκαλύψει κάποτε κάποια από τα μυστικά της, τα οποία χάθηκαν λόγω της εκτεταμένης αρχαιοκαπηλίας στα μέσα του 20ου αιώνα. Ίσως η Κέρος αποφασίσει να σπάσει κάποια στιγμή τη σιωπή της.

Η ρωγμή στο χρόνο κλείνει και επιστρέφουμε στο σήμερα, στο τωρινό μουσικό «προσκύνημα», σε αυτή τη συμβολική δέηση στην αρχαιολογία του ελληνικού ήχου. Η διαδρομή με το καΐκι και η σιωπηλή περιήγηση αποτελούν την αρχή, το υπόβαθρο της εμπειρίας που έρχεται. Η δυσκολία του καιρού, η επιβλητικότητα του τόπου και η προσμονή της συναυλίας οπλίζουν με ταπεινότητα και δέος την σεβαστική επίσκεψή μας. Είναι άλλωστε και έτσι θα μείνει μέχρι το τέλος, μια αναπάντεχη συνάντηση με το μυστήριο, με κάτι Θείο. Το άνυδρο και απάτητο τοπίο, οι επιβλητικοί ορεινοί όγκοι, η άγρια ομορφιά, η ενέργεια του κυκλαδίτικου νησιού και τα λιθόκτιστα ερείπια δημιουργούν μαζί με τη φουρτουνιασμένη θάλασσα ένα απαράμιλλο σκηνικό για αυτή την ξεχωριστή μουσική χειρονομία, γι’ αυτό το ανεπανάληπτο δρώμενο.

Η συναυλία ξεκινά με αυτοσχεδιασμούς σε αρχαιοελληνικά όργανα (δίαυλος, άρπα και λύρα) και τον Α΄ Δελφικό Ύμνο στον Απόλλωνα του Αθηναίου και κλείνει μετά από μιάμιση ώρα με τον ύμνο από τη Θεία Λειτουργία του Ιωάννη Χρυσοστόμου «Σὲ ὑμνοῦμεν, σὲ εὐλογοῦμεν». Αυτή η in situ εμπειρία λειτουργεί ως μια διαδικασία μύησης, ως μια τελετουργία: σαν να κοινωνήσαμε όλοι μαζί τα άχραντα μυστήρια ενός πλούσιου μουσικού και ιστορικού παρελθόντος, σαν να αφουγκραστήκαμε έστω και για λίγο έναν τόπο, χαμένο σε μια άλλη διάσταση. Μετά την εφήμερη απόβασή μας, αυτός παραδίδεται ξανά, χωρίς κανένα ίχνος μας στη σιωπή και στα στοιχεία της φύσης, στη νύχτα. Αυτή η εμπειρία θα μείνει ανεξίτηλη στο μυαλό μας.

Την σκηνοθετική επιμέλεια της συναυλίας είχε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο οποίος έχει εδώ και πολλά χρόνια μια στενή σχέση με τα Κουφονήσια. Μιλήσαμε μαζί του, αμέσως μετά το τέλος της συναυλίας στο Άνω Κουφονήσι, για τη σχέση του με το νησί, για τους ήχους και τις σιωπές του:

«Αυτό που συνέβη, πριν από λίγο, είναι μέσα στο πλαίσιο μιας γιορτής που συμβαίνει εδώ και δέκα χρόνια στα Κουφονήσια. Έχει ξεκινήσει από την οικογένεια Μιχαηλίδη, των μουσικών που έχουν σπίτι εδώ και που κάθε χρόνο κάνουν μια σειρά συναυλιών κλασικής μουσικής. Με αφορμή τη συμπλήρωση των 10 ετών του Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής Κουφονησίων, αποφασίσαμε να γίνει κάτι πιο επετειακό. Εμείς όταν βρισκόμαστε εδώ στα Κουφονήσια, κάνουμε διαλογισμό με την Κέρο που βρίσκεται απέναντι. Μ’ αυτήν στοχαζόμαστε, αυτή μας επιβάλλει τις σιωπές της. Και είναι πολύ ωραίο αυτό.

Είναι πιο ισχυρή η σιωπή που βάζει η Κέρος για κάποιους λόγους, από τη σιωπή του ελεύθερου ορίζοντα. Ίσως επειδή αυτή είναι σιωπηλή και είναι και λίγο κρυψίνους. Δεν ξέρουμε πολλά πράγματα γι’ αυτήν, παρότι αποκαλύπτονται κατά κύματα κάποιες εκρήξεις αρχαιολογικών πληροφοριών. Είναι μεγάλη η ηλικία της, αλλά δείχνει πολύ φρέσκια αυτή η ξαπλωμένη κοπέλα που βλέπουμε απέναντί μας (αναφέρεται στο σχήμα του νησιού όπως το βλέπει κάποιος από τα Κουφονήσια, καθώς μοιάζει με ξαπλωμένη γυναίκα). Μας απασχολεί, μας τραβάει το βλέμμα. Γι’ αυτό το λόγο αποφασίσαμε μια στιγμή αυτής της επετειακής διοργάνωσης να γίνει εκεί. Από την αρχή ξέραμε, εμείς που ξέρουμε το νησί και την περιοχή, ότι είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.

Η Κέρος είναι συνειδητά απρόσιτη. Δεν υπάρχει μέρος να προσεγγίσεις. Εγώ έκανα την σκηνοθετική επιμέλεια μιας μουσικής δραματουργίας με εξαιρετικά κομμάτια. Ήθελα πολύ να το κάνω, να βοηθήσω, γιατί η σχέση μου με την Κέρο δεν είναι προαιώνια, αλλά είναι παλιά. Πηγαίνω συνέχεια εκεί. Αυτό το νησί καταργεί τον χρόνο. Εδώ και χρόνια είμαι καταγοητευμένος με ένα μικρό ειδώλιο της Κέρου, που λέγεται, ο εγείρων την πρόποσην το οποίο χρονολογείται γύρω στα 2600-2800 π.Χ.

Είναι συνταρακτικό πώς μια χειρονομία, αυτή της έγερσης του ποτηριού, ώστε να γίνει μια πρόποση, είναι προαιώνια. Κάνοντας αυτή τη χειρονομία, αισθάνομαι ότι ενωνόμαστε με την Κέρο. Όλο αυτό που δοκιμάσαμε και προσπαθήσαμε να κάνουμε στο νησί και το οποίο έχει μια “οσμή”, αυτού που θα έλεγα εγώ πολύτοπου, είναι σαν ένα μικρό πολύτοπο, θα έλεγα ότι είναι μια πρόποση για την Κέρο, που μέσα από αυτή την χειρονομία ενωθήκαμε με την απεικόνιση εκείνου του αγάλματος, εκείνου του ανθρώπου κάποτε που σήκωσε κι αυτός το ποτήρι του και για κάποιο λόγο».

Το Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής Κουφονησίων συμπληρώνει φέτος 10 χρόνια δυναμικής παρουσίας στα πολιτιστικά δρώμενα των Κυκλάδων, φιλοξενώντας συναυλίες και εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου, με εκλεκτούς καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η φετινή επετειακή διοργάνωση διήρκεσε από τις 20 Αυγούστου μέχρι και τις 10 Σεπτεμβρίου και εστίασε στη διαχρονικότητα της ελληνικής μουσικής δημιουργίας. Περιλάμβανε επτά συναυλίες, μια περιοδική έκθεση και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα μουσικής για τα παιδιά του νησιού.

Οι καλλιτέχνες και τα μουσικά σύνολα που πήραν μέρος στις φετινές εκδηλώσεις ήταν το Polis Ensemble, το Harper Trio, η χορωδία MusicAeterna Byzantina, η Ribale Wehbe, το Oros Ensemble, ο Δημήτρης Δεσύλλας, ο Σωκράτης Σινόπουλος, ο Δημήτρης Τηλιακός, η Όλια Λαζαρίδου, ο Γιώργος Ταμπάκης, ο Callum Armstrong, ο Μίλτος Λογιάδης, η Σοφία Αβραμίδου, αλλά και ανερχόμενοι μουσικί της νέας γενιάς που έδωσαν τον δικό τους ξεχωριστό τόνο.

Το ρεπερτόριο κάλυψε ένα ευρύτατο φάσμα, από την αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη δημιουργία. Καλλιτεχνικός διευθυντής του θεσμού είναι ο μαέστρος και πιανίστας Κορνήλιος Μιχαηλίδης, ο οποίος είχε και την καλλιτεχνική σύλληψη της συναυλίας στην Κέρο:

«Εμείς προσπαθούμε μέσα από αυτό το φεστιβάλ να παρέχουμε μια εναλλακτική για όσους επισκέπτονται τα Κουφονήσια ως προς τις δραστηριότητές τους. Δηλαδή πέρα από τις παραλίες και τις ταβέρνες, να υπάρχει και κάτι πολιτισμικό. Πέραν αυτού, θέλουμε οι κάτοικοι του νησιού να έχουν πρόσβαση σε όλα τα αγαθά που έχουμε και εμείς που ζούμε στις πόλεις, τόσο σε εκπαιδευτικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο συναυλιών. Αυτό επιδιώκουμε.

Το βασικότερο όλων είναι ότι θέλουμε, μέσω της δράσης μας, να επανασυνδέσουμε, στο βαθμό που μπορούμε, αυτή την περιοχή με το ιστορικό της παρελθόν. Οι συναυλίες μας έχουν καταρχήν τη φιλοσοφία του σεβασμού και απευθύνονται σε όλους. Προσπαθούμε να είναι προσβάσιμες προς όλους, να είναι αντιληπτές, να είναι ευρείες και να αλλάζουν κάτι ενδεχομένως στην ζωή έστω κάποιου ανθρώπου.

Οι προκλήσεις είναι πάντοτε πολλές, ειδικά σε ακριτικά νησιά. Φαντάζομαι αντίστοιχες προκλήσεις έχουν τα περισσότερα φεστιβάλ σε νησιά. Εμείς ακολουθούμε πάντοτε τον παλμό της κοινωνίας. Οι προκλήσεις και οι δυσκολίες που έχουν οι νησιώτες αφορούν και εμάς και την κοινωνία φυσικά, την οποία την ακολουθούμε. Ακολουθούμε τον παλμό της, προσπαθούμε να τον εκφράσουμε και να τον αναστρέψουμε όταν αυτό χρειάζεται», επισημαίνει ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης.

Ο Γιώργος Μητρόπουλος, απεσταλμένος του Euronews στην Κέρο μεταδίδει: «Η Κέρος είναι μία από τις κοιτίδες του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Ο αρπιστής και ο αυλητής της αποτελούν σημεία αναφοράς ενός ένδοξου παρελθόντος, το οποίο ακόμα και σήμερα παραμένει μυστήριο. Μέσα από την τωρινή συναυλία το νησί απέκτησε ξανά ζωή, καθώς εδώ και δεκαετίες παραμένει ακατοίκητο. Η μουσική δηλαδή άνοιξε ένα παράθυρο στον χρόνο, ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν».