«Πόλεμος και Σοπέν»: Οι δύο φωτογραφικοί κόσμου του Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι

Κάθε πέντε χρόνια, από το 1927, η Βαρσοβία γίνεται η πρωτεύουσα της κλασικής μουσικής στον κόσμο χάρη στον Διεθνή Διαγωνισμό Πιάνου Φρεντερίκ Σοπέν. Πρόκειται για ένα γεγονός που προσελκύει τα βλέμματα (ή μάλλον τα αυτιά) των φίλων της κλασικής μουσικής από όλο τον κόσμο.

Για τους νεαρούς πιανίστες, είναι μια στιγμή καμπής για την οποία συχνά προετοιμάζονται από την παιδική τους ηλικία. Η νίκη είναι τελικά μια ευκαιρία για παγκόσμια καριέρα, μια θέση στις σημαντικότερες μουσικές σκηνές και μια θέση στην ιστορία της μουσικής.

Ανάμεσα σε αυτούς που καταγράφουν αυτό το γεγονός εδώ και δύο δεκαετίες είναι ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι - ένας Πολωνός φωτορεπόρτερ του οποίου το έργο καθορίζεται από δύο κύρια μοτίβα: τον πόλεμο και τον Σοπέν.

Φωτογράφος δύο κόσμων

Ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι, νικητής σημαντικών βραβείων όπως τα World Press Photo, Grand Press Photo, Visa d'Or ή Sony World Photography Awards, κάνει εδώ και χρόνια ρεπορτάζ για τις ένοπλες συγκρούσεις στον Λίβανο, τη Γεωργία, το Νότιο Σουδάν και το Αφγανιστάν, ενώ από την αρχή της πλήρους εισβολής της Ρωσίας περνάει πολλούς μήνες τον χρόνο σε διάφορα μέρη της Ουκρανίας.

Κάθε πέντε χρόνια, ωστόσο, τον τραβάει στη Βαρσοβία ο διαγωνισμός Σοπέν, του οποίου είναι ο επίσημος φωτογράφος. Οι διοργανωτές της εκδήλωσης, γνωστοί για την αυστηρή επιλογή των δημοσιογράφων, εμπιστεύονται το μάτι του.

Πώς είναι δυνατόν ο πόλεμος και ο Σοπέν να αποτελούν ιδιαίτερους τομείς του έργου του;

"Ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι είμαι αποκλειστικά πολεμικός φωτορεπόρτερ". - λέει ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι. «Παραδόξως, φωτογράφισα τον πρώτο διαγωνισμό Σοπέν ένα χρόνο πριν πάω στην πρώτη μου σύγκρουση. Αυτοί οι δύο κόσμοι - ο πόλεμος και η μουσική - είναι αλληλένδετοι στη δουλειά μου. Ο διαγωνισμός δεν αποτελεί για μένα θεραπεία ή απόδραση, αλλά ένα εντελώς διαφορετικό πεδίο φωτογραφικής δραστηριότητας, εξαιρετικά διαφορετικό από το μέτωπο».

Για τον Γκρζεντζίνσκι, ο Διαγωνισμός Σοπέν "είναι ένα σημάδι στο χρόνο, μια άγκυρα στην πραγματικότητα. Ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο, επιστρέφει στη Βαρσοβία για την εκδήλωση αυτή εδώ και 20 χρόνια.

Η φωτογράφηση του πολέμου και ο διαγωνισμός Σοπέν μπορεί να φαίνονται εξαιρετικά μακρινά, αλλά ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι βλέπει έναν κοινό παρονομαστή σε αυτά.

"Για μένα, το κλειδί της φωτογραφίας είναι ένας άνθρωπος σε μια ακραία στιγμή της ζωής", εξηγεί ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι καθώς συνομιλούμε στην Εθνική Φιλαρμονική της Βαρσοβίας κατά τη διάρκεια ενός σύντομου διαλείμματος στις πολύωρες ακροάσεις. «Υπάρχει μια σκηνή μπροστά μας όπου όλοι οι πιανίστες που έρχονται εδώ για να αντιμετωπίσουν και να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στον διαγωνισμό τοποθετούνται σε μια απολύτως ακραία κατάσταση.

Αλλά και να μετρηθούν με τον εαυτό τους, με άλλες χώρες, να κριθούν και από την κριτική επιτροπή, από το κοινό. Αυτή είναι μια οριακή κατάσταση και το ίδιο, αισθάνομαι, είναι το άκρο μιας πολεμικής κατάστασης. Φυσικά, οι κίνδυνοι είναι διαφορετικοί, αλλά το επίπεδο της συγκίνησης που συνοδεύει αυτά τα γεγονότα είναι παραδόξως πολύ παρόμοιο».

Ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι φωτογραφίζει τον Διαγωνισμό Σοπέν από το 2005, όταν, όπως παραδέχεται, βρέθηκε τυχαία στα παρασκήνια της Φιλαρμονικής. "Εκείνη την εποχή ήμουν φωτογράφος για την "Rzeczpospolita", η οποία εξακολουθεί να είναι ο προστάτης των μέσων ενημέρωσης του διαγωνισμού. Μετά από ένα δύσκολο ταξίδι στη Λευκορωσία, όπου προσβλήθηκα από διάφορες ασθένειες, το αφεντικό μου Michał Sadowski είπε: "Πήγαινε στον διαγωνισμό Σοπέν, εκεί θα ξεκουραστείς". Είναι διεστραμμένο, αν αναλογιστεί κανείς πόση δουλειά υπάρχει στον διαγωνισμό", θυμάται χαμογελώντας.

Εκείνη την εποχή, του άρεσαν οι φωτογραφίες του, άλλαξαν τον τρόπο προβολής του διαγωνισμού.

"Ήταν λίγο διαφορετικές. Σπάσαμε αυτό το πράγμα που έδειχνε τους πιανίστες μόνο από τη σκηνή. Αρχίσαμε να τρυπώνουμε στα παρασκήνια. Έτσι ώστε να δείξουμε περισσότερα και να δείξουμε και τη δύσκολη ζωή ενός μουσικού. Γιατί είναι μια ζωή γεμάτη θυσίες. Ώρες μοναχικών προβών, εκπαίδευση. Έχει αρκετά κοινά με τη ζωή ενός αθλητή, γιατί πρόκειται για ώρες προπόνησης. Συχνά μόνοι στην αίθουσα. Αξίζει να το δείξουμε αυτό".

Πίσω από τα παρασκήνια του διαγωνισμού Σοπέν

Φέτος, 84 συμμετέχοντες από 18 χώρες δήλωσαν συμμετοχή στη 19η έκδοση του διαγωνισμού, μεταξύ των οποίων 28 από την Κίνα, 13 από την Πολωνία και 13 από την Ιαπωνία. Σαράντα πιανίστες, ανάμεσά τους τέσσερις Πολωνοί, έφτασαν στη δεύτερη φάση. Θα μάθουμε ποιος θα είναι ο νικητής στον τελικό, ο οποίος θα διεξαχθεί από τις 18 έως τις 20 Οκτωβρίου.

Οι διοργανωτές του διαγωνισμού Σοπέν θέλουν να παρέχουν στους συμμετέχοντες τις καλύτερες δυνατές συνθήκες συγκέντρωσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι έχει πρόσβαση στο χώρο των παρασκηνίων ως ένας από τους λίγους.

Οι φωτογραφίες μας επιτρέπουν να νιώσουμε την ατμόσφαιρα του διαγωνισμού, αλλά και να δούμε πώς η μουσική φέρνει τους ανθρώπους κοντά πέρα από σύνορα. Άνθρωποι που επικοινωνούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τη γλώσσα των études, των βαλς, των νυχτερινών και των πρελούδιων -του Σοπέν, φυσικά.

Αλλά τι παρατηρεί εκεί; Τι σκηνές, τι ατμόσφαιρα;

"Καθένας από τους 84 φετινούς πιανίστες είναι μια απόλυτη προσωπικότητα. Υπάρχουν 16χρονοι και σχεδόν 30χρονοι, ο καθένας με διαφορετικές αποσκευές εμπειρίας. Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθείς πώς αντιμετωπίζουν το άγχος. Μόλις τώρα, ο Γιεχούντα Προκόποβιτς έπαιζε έναν χαρακτήρα που ήταν γεμάτος άγχος. Άλλοι βυθίζονται ακόμη και στον εαυτό τους, προσπαθώντας να αποκοπούν από την πραγματικότητα γύρω τους".

Ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι τονίζει ότι αυτό που τον γοητεύει στους ανθρώπους που φωτογραφίζει είναι το πάθος τους. Της συμμετοχής στον διαγωνισμό προηγούνται όχι μόνο προκαταρκτικές εξετάσεις, αλλά και χρόνια εξάσκησης.

"Ορισμένοι άνθρωποι δίνουν τις πρώτες τους συναυλίες σε ηλικία τεσσάρων ετών! Μιλάμε για μια κατάσταση όπου ένα άτομο στα είκοσί του χρόνια έχει ήδη 15 χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας! Είναι απίστευτο να συναντάς τέτοιους ανθρώπους και να συναναστρέφεσαι μαζί τους".

Όταν ο πόλεμος συναντά τον Σοπέν

Μερικές φορές οι δύο κόσμοι του Grzędziński - ο πόλεμος και ο Σοπέν - συγχωνεύονται και αναμειγνύονται εκπληκτικά. Και μάλιστα κυριολεκτικά. Ένα τέτοιο γεγονός του χάρισε το βραβείο Φωτογραφία της Χρονιάς στο Grand Press Photo 2022.

"Ήταν πιθανότατα την πέμπτη Μαρτίου του 2022. Μια βόμβα έπεσε στην Μπιάλα Τσέρκιεβ, μια πόλη περίπου 80 χιλιόμετρα νότια του Κιέβου. Ξαφνικά έγινε μια έκρηξη στην πόλη όπου βρισκόμασταν. Το Κίεβο ήταν περικυκλωμένο από τρεις πλευρές από τους Ρώσους. Πήγαμε στο σημείο και αποδείχθηκε ότι μια βόμβα ή ένας πύραυλος είχε εκραγεί ανάμεσα στις μονοκατοικίες - μέχρι σήμερα δεν ξέρω τι ακριβώς ήταν". θυμάται ο Βόιτσεχ Γκρζεντζίνσκι.

Ένα από τα σπίτια που υπέστησαν μεγάλη ζημιά ήταν αυτό της Irina Maniukina, μιας 48χρονης τότε πιανίστριας, η οποία το άφησε να περάσει.

"Υπήρχε μια καμένη πρόσοψη εκεί, η πόρτα είχε κλωτσήσει, τα πάντα πετούσαν. Η κόρη της τραυματίστηκε επίσης ελαφρά. Ευτυχώς ήταν μόνο γρατζουνιές στο δέρμα. Και έτσι περπατάμε γύρω από εκείνο το σπίτι. Και αυτή [η Ιρίνα] κάποια στιγμή πλησιάζει στο πιάνο, βγάζει το προστατευτικό κάλυμμα από αυτό και αρχίζει να παίζει. Σε ένα όργανο που δεν ήταν καθόλου κουρδισμένο, σε ένα δωμάτιο με σπασμένα παράθυρα, αρχίζει να παίζει Σοπέν. Και ανατρίχιασα εκείνη τη στιγμή. Επειδή αυτοί είναι οι δύο φωτογραφικοί μου κόσμοι και επίσης, κατά κάποιον τρόπο, λίγο από τον κόσμο της ζωής. Ξαφνικά, διασταυρώθηκαν σε ένα μέρος και σε μια στιγμή".

Ο Διεθνής Διαγωνισμός Πιάνου Φρεντερίκ Σοπέν, ο οποίος ξεκίνησε το 1927, είναι ένα από τα σημαντικότερα μουσικά γεγονότα στον κόσμο. Συνοδεύεται από πολυάριθμες εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας έκθεσης φωτογραφιών του Wojciech Grzędziński από τις τέσσερις προηγούμενες διοργανώσεις του διαγωνισμού. Η έκθεση μπορεί να προβληθεί στο Hala Koszyki της Βαρσοβίας έως τις 22 Οκτωβρίου 2025 (η είσοδος είναι ελεύθερη).