«Space of togetherness»: Ένας χώρος συνύπαρξης και ιστοριών από όλο τον κόσμο στην Πειραιώς

Μια μεγάλη ομαδική έκθεση με τίτλο «Space of togetherness» παρουσιάζει ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, στους χώρους της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, στο Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά. Συμμετέχουν 20 καλλιτέχνες και συλλογικότητες από 13 χώρες, οι οποίοι εστιάζουν σε κομβικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας σήμερα, όπως είναι η μετανάστευση, ο ρατσισμός, η κοινωνική κινητικότητα.

Η ασφάλεια και οι πόλεμοι, η κλιματική αλλαγή, η κοινωνικοπολιτική κατάσταση, το δημογραφικό ζήτημα και το οικονομικό καθεστώς ωθούν προς τη μετακίνηση ανθρώπων, πολιτισμών και ιδεών και διαμορφώνουν τον κόσμο μας ως ένα μεταβαλλόμενο χώρο διαρκών ροών.

Η έκθεση παρουσιάζει γοητευτικές ιστορίες-έργα που εστιάζουν στο σημείο όπου διασταυρώνονται οι φυλές, οι πολιτικές και τα δικαιώματα ατόμων και κοινοτήτων. Αναδεικνύει και προσδοκά έναν κοινό τόπο, ένα χώρο συνύπαρξης.

Περιλαμβάνει πρόσφατα και παλαιότερα έργα καλλιτεχνών όπως οι Taysir Batniji, Enri Canaj, Døcumatism, Mona Hatoum, patricia kaersenhout, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Bouchra Khalili, Grada Kilomba, Tarik Kiswanson, Sophie Kovel, Καλλιόπη Λεμού, Małgorzata Mirga-Tas, Στέλλα Νάστου, Γεωργία Σαγρή, VASKOS. Επίσης, παρουσιάζονται 5 νέες αναθέσεις έργων προς τους Igshaan Adams, Μαρία Λοϊζίδου, Κώστα Ρουσσάκη, Αντρέα Τζούροβιτς, Μαριάννα Χριστοφίδου.

Η Ελίνα Κουντούρη είναι διευθύντρια του ΝΕΟΝ. Επιμελείται την έκθεση:

«Η θεματική της έκθεσης έχει να κάνει με ιστορίες της ιστορίας των ίδιων των καλλιτεχνών και το πώς οι ίδιοι διερευνούν την έννοια της μετανάστευσης, της μετακίνησης μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει, μέσα σε έναν κόσμο που γίνεται ένας χώρος ροών, ανταλλαγής ιδεών, πολιτισμών και ποικιλομορφίας. Προσπαθήσαμε μέσα από τις δικές τους αφηγήσεις να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτή η αλλαγή και πώς θα μπορέσουμε να συνυπάρξουμε με μια θεώρηση του φύλου, της καταγωγής, της διαφορετικής κοινωνικής τάξης, μέσα από διαφορετικές συλλογικότητες. Να συνυπάρξουμε με έναν τρόπο που ο ένας κατανοεί τον άλλο, μεριμνά για τον άλλο. Δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούμε. Νομίζω όμως ότι είναι απαραίτητο να αρχίσουμε να ακούμε ο ένας τον άλλο. Οι καλλιτέχνες γίνονται μάρτυρες προσωπικών, κοινοτικών και παγκόσμιων ιστοριών. Η έκθεση δεν είναι διδακτική. Δεν προτείνει κάποια λύση. Αυτό που κάνει όμως είναι να δημιουργεί ένα υπόβαθρο για συζήτηση».

Ο Enri Canaj είναι φωτογράφος. Ζει κι εργάζεται στην Αθήνα. Είναι μέλος του διεθνούς φωτογραφικού πρακτορείου Magnum. Έχει συνεργαστεί με πολλά, γνωστά ελληνικά και ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η δουλειά του επικεντρώνεται στους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Ξεκίνησε να φωτογραφίζει την εισροή προσφύγων στην Ευρώπη, το 2011. Χαρακτηριστικό της προσέγγισής του είναι ότι μπαίνει στη διαδικασία να γνωρίσει τους ανθρώπους που φωτογραφίζει. Δεν αποτυπώνει απλά κάποια πρόσωπα σε κάποια γεγονότα. Τους ακολουθεί στο ταξίδι τους, στο νέο τόπο εγκατάστασής τους:

«Έχω αποτυπώσει μέσα σε επτά χρόνια τον ερχομό των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη. Αυτό ήταν το πρώτο κομμάτι της εργασίας μου. Το δεύτερο κομμάτι ήταν η απόφασή μου να ταξιδέψω σε όλη την Ευρώπη, ή στις περισσότερες χώρες που οι μετανάστες είχαν βρει τον τόπο που ήθελαν να εγκατασταθούν. Εκεί στην ουσία με δέχτηκαν και μου έδωσαν το χώρο. Η καταγραφή των εικόνων που έχω κάνει, είναι ουσιαστικά και μια αποδοχή αυτών σε μένα για να μπορώ να τους φωτογραφίσω, όπως είναι και η επιλογή μου. Οι φωτογραφίες είναι από την Ελλάδα κι από πολλές βαλκανικές χώρες. Αυτές που βλέπουμε στην έκθεση είναι από τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Σουηδία. Μπορώ να ξεχνάω και κάποιες. Στην ουσία έκανα την αντίστροφη διαδρομή στο δικό τους ταξίδι».

Ο φωτογράφος ήρθε στην Ελλάδα από την Αλβανία, το 1991, μαζί με τους γονείς του, σε ηλικία 11 ετών:

«Η μετανάστευση στην Ελλάδα έγινε το 1991. Για μένα αυτή η μεγάλη αλλαγή στη ζωή μου ήταν το πιο σημαντικό πράγμα, που με έχει διαμορφώσει μέχρι τώρα. Τα θέματα που έχω επιλέξει στη δουλειά μου, είναι θέματα που με αφορούν. Οπότε δεν ξεκίνησα να φωτογραφίζω το προσφυγικό το 2013. Οι πρώτες μου εργασίες είχαν ήδη σαν επίκεντρο το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα».

Η Καλλιόπη Λαιμού παρουσιάζει στην έκθεση ένα διαφορετικό κολιέ (The Necklace). Οι κρίκοι του θυμίζουν δόκανο για αρκούδες, ή σαρκοφάγο φυτό. Το γλυπτό αυτό ανήκει σε μια ενότητα έργων, που ξεκίνησε το 2016 και τελείωσε το 2021. Η καλλιτεχνική πρακτική της Λαιμού έχει να κάνει με την μετανάστευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την έμφυλη αδικία και τους γυναικείους ρόλους στη σημερινή κοινωνία. Εξερευνά τους μετασχηματισμούς της γυναικείας εικόνας σε όλες τις θρησκείες, μυθολογίες και παραδόσεις του κόσμου:

«Αυτό το έργο είναι μέρος ενός μεγαλύτερου πρότζεκτ, που περιλαμβάνει επτά γλυπτά. Αυτό είναι το τέταρτο γλυπτό. Όλη αυτή η ενότητα έχει τίτλο «Εργαλεία Σαγήνης» (Tools of Endearment). Η λέξη εργαλεία σημαίνει χειρισμό. Περιγράφει την αντίδραση των γυναικών στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην κοινωνία, περιγράφει τον τρόπο που αισθάνονται οι γυναίκες σε αυτόν τον κόσμο. Τι σημαίνει το κολιέ που είναι ένα στολίδι που φορούν συνήθως οι γυναίκες για να κάνουν τον εαυτό τους πιο ελκυστικό; Ταιριάζει με τη φύση της γυναίκας που είναι ανοιχτή, η οποία δέχεται τη ζωή μέσα στο σώμα της.

Αν είναι ένα πραγματικό κολιέ, τότε όντως στολίζει την εμφάνισή της. Όμως εδώ, αυτό το κολιέ είναι καμωμένο από ένα φοβερά σκληρό και άκαμπτο μέταλλο. Είναι γεμάτο από αιχμηρές ακίδες. Γίνεται ένα όπλο της γυναίκας για να απωθεί τον άλλο. Το αποτέλεσμα που έχει αυτός ο στολισμός είναι ότι αρνείται τη φυσική κατάσταση της γυναίκας, τον τρόπο που η ίδια θα έπρεπε να λειτουργεί. Ο τρόπος της άμυνας της είναι κι αυτό που της αρνείται το να είναι εκείνη που είναι. Είναι σαν να λέει το κολιέ ότι “αρκετά έχουμε υποστεί. Σταματήστε!”» τονίζει η καλλιτέχνις.

Ο Igshaan Adams ζει και εργάζεται στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Στην έκθεση παρουσιάζει παλιότερα έργα του και μια νέα ανάθεση. Οι χειροποίητες υφαντές εγκαταστάσεις του έχουν να κάνουν με προσωπικές και κοινοτικές ιστορίες του τόπου του, με το διαχωρισμό των ανθρώπων και το απαρτχάιντ:

«Φέραμε εδώ έργα από διαφορετικές εκθέσεις μου. Η πιο σημαντική είναι αυτή με τα δάπεδα από λινόλεουμ. Βλέπετε αυτά τα κομμάτια δαπέδου, που έχω αποσπάσει από σπίτια στο Κέιπ Τάουν απ' όπου κατάγομαι. Αυτά τα πατώματα περιέχουν ίχνη της ζωής ανθρώπων. Προέρχονται από κοινότητες που βρίσκονταν σε διαφορετικές πλευρές των ορίων. Ξέρετε, στη Νότια Αφρική, ήμασταν ιστορικά διαχωρισμένοι, μέσω του συστήματος απαρτχάιντ. Aυτά τα κομμάτια του δαπέδου προέρχονται από σπίτια ανθρώπων και από τις δύο πλευρές αυτού του φυλετικού διαχωρισμού. Είναι ανακατεμένα, ώστε να μην καταλαβαίνεις από μια περιοχή προέρχονται».

Η νέα ανάθεση που έχει γίνει στον Νοτιοαφρικανό καλλιτέχνη αφορά μια performance στην οποία συμμετέχουν Νοτιοαφρικανοί και Έλληνες χορευτές. Δείχνει τη δύναμη του χορού και της κίνησης στο να θεραπεύουν τις εσωτερικές πληγές. Οι συμμετέχοντες αφήνουν τα ίχνη τους σε καμβάδες με μελάνι, τοποθετημένους σε δάπεδα από λινόλεουμ:

«Έχω προσκαλέσει μερικούς χορευτές. Συνήθως στις performance, δουλεύω με μέλη της οικογένειάς μου, με την ομάδα χορού που ζήτησα να δουλέψει μαζί μας. Ονομάζεται Garage Dance Ensemble. Την έχει δημιουργήσει ο θείος μου και ο ομοφυλόφιλος σύντροφός του, πριν πολλά χρόνια. Έχουν ξεχωρίσει στο συγκεκριμένο πεδίο. Στο πρότζεκτ, χρησιμοποιούμε ένα είδος εκτύπωσης, τη μονοτυπία. Ουσιαστικά, παίρνω αυτά τα σεντόνια από λινόλεουμ ή άδεια κομμάτια πλαστικού. Στρώνουμε λίγο χρώμα πάνω στην επιφάνεια και μετά βάζουμε τον καμβά από πάνω. Στη συνέχεια ζητάμε από τους χορευτές να χορέψουν πάνω στον καμβά, κάνοντας αυτά τα τυφλά ίχνη, αφήνοντας ή μεταφέροντας το χρώμα πάνω στον καμβά, στο κάτω μέρος της χορευτικής επιφάνειας. Και μετά σηκώνουμε το σεντόνι και βλέπουμε το αποτέλεσμα. Θα κάνουμε την ίδια performance για έξι μέρες» επισημαίνει ο Igshaan Adams και συμπληρώνει:

«Νομίζω ότι για κάθε μία από τις εκθέσεις μου και για κάθε μία ενότητα έργων που αποφασίζω να δημιουργήσω, υπάρχει πάντα ένα βασικό ερώτημα, που με απασχολεί, που με ωθεί, που με κρατάει ξύπνιο τη νύχτα. Θα μπορούσα να πω ότι ένα υπαρξιακό ζήτημα σε σχέση με το γιατί, με το τι συνέβη, για το πώς τελικά έφτασε να έχει αυτή τη μορφή. Ή είναι κάτι που μπορώ να κάνω για να παρέμβω, ειδικά όταν πρόκειται για τη δική μου ψυχολογική και συναισθηματική συγκρότηση, σε σχέση με αυτό που συμβαίνει μέσα μου.

Νομίζω ότι αυτό είναι το πεδίο που μου κινεί περισσότερο το ενδιαφέρον: Πώς το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα, το περιβάλλον του απαρτχάιντ, το γεγονός ότι ήμουν μουσουλμάνος και ομοφυλόφιλος και μεγάλωσα σε ένα χριστιανικό σπίτι. Οι παππούδες μου ήταν χριστιανοί. Όλες αυτές οι αντικρουόμενες ταυτότητες. τι μου άφησαν; Είναι δυνατόν να παρέμβω στη δική μου συγκρότηση; Μπορώ να φτιάξω αυτό που είναι διαλυμένο, ή μπορώ να προσφέρω στον εαυτό μου αυτό που δεν μου δόθηκε, ώστε να γίνω ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος; Θέλω λοιπόν να θεραπεύσω κάτι. Και αυτή είναι η διαδικασία. Είμαστε περίεργοι για το πώς η κίνηση και ο χορός μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια ή να ανασύρουν αυτές τις εμπειρίες, αυτά τα τραύματα, που έχουν παγιωθεί για πολλά χρόνια, αλλά ακόμα πιστεύω ότι επηρεάζουν τη ζωή μας και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων».

Το έργο «The AfroGreeks» είναι ένα συλλογικό κοινοτικό έργο το οποίο ξεκίνησε στην Κυψέλη επίσημα το 2015 (ανεπίσημα το 2009), από τον Μενέλαο Καραμαγγιώλη και την ομάδα Døcumatism. Έχει να κάνει με την καταγραφή της ιστορίας της αφρικανικής διασποράς στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει μια εκτεταμένη σειρά από βίντεο, συνεντεύξεις, δημόσιες δράσεις. Αναδεικνύει, μέσα από ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων, τα προβλήματα ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία, τη ζωή και τα όνειρά τους.

Παράλληλα στην έκθεση παρουσιάζεται και ένα ελεύθερα προσβάσιμο αρχείο με ερευνητικό υλικό για την ιστορία της αφρικανικής διασποράς στη Μεσόγειο τους τελευταίους 4 αιώνες. Μέσα στα χρόνια η ομάδα δημιούργησε ένα δίκτυο συνεργατών, που αποτελείται από κινηματογραφιστές, καλλιτέχνες, δημοσιογράφους και επιστήμονες που οργανώνουν πλήθος εκδηλώσεων και ομιλιών πάνω σε επίκαιρα ζητήματα:

«Το πρότζεκτ που παρουσιάζουμε σε αυτή την έκθεση ονομάζεται The AfroGreeks. Είναι ένα πρότζεκτ που χρησιμοποιεί κριτικά, ακόμη και τον τίτλο του. AfroGreeks είναι οι ΑφροΈλληνες. Είναι ένας αυτοπροσδιορισμός για τους Έλληνες αφρικανικής καταγωγής, για τους Έλληνες μικτής καταγωγής. Είναι ένας προσδιορισμός που δεν είναι δόκιμος για όλη την κοινότητα. Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι αυτός ο όρος τους περιορίζει. Ότι δεν θα έπρεπε δηλαδή να ονομαζόμαστε όλοι ΑφροΈλληνες, καθώς υπάρχουν οι Έλληνες από την Γκάνα, οι Έλληνες από την Κένυα. Ότι έχουν μια εθνική ταυτότητα. Υπάρχουν άλλοι που θεωρούν ότι αυτός ο όρος είναι δόκιμος και χρήσιμος για τώρα, διότι καταγράφει την περίοδο στην οποία βρισκόμαστε και δίνεται ορατότητα στην κοινότητα των Ελλήνων αφρικανικής καταγωγής.

Πιθανόν θα θέλαμε να μην χρησιμοποιείται στο μέλλον, διότι αυτό ακριβώς προσπαθούμε να διεκδικήσουμε: ότι είμαστε Έλληνες αφρικανικής καταγωγής, αλλά Έλληνες. Το πρότζεκτ μας συνδέεται απόλυτα με τη θεματική της έκθεσης. Η θεματική της έκθεσης είναι το Space of Togetherness. Πώς συνυπάρχουν δηλαδή διάφορες κοινότητες, πολιτισμοί, διάφορες ειδικότητες σε ένα χώρο. Το πρότζεκτ μας προσπαθεί να κάνει ακριβώς το ίδιο: να δώσει ορατότητα στην αφροελληνική κοινότητα, που είναι μέρος της ευρύτερης ελληνικής κοινότητας, είναι μέρος της ιστορίας αυτού του τόπου» μας εξηγεί η Γκρέις Τσίμελα Έζε Νουόκε, ανθρωπολόγος, performer και μέλος της ομάδας Døcumatism. Έχει την επιμέλεια του αρχείου και το συντονισμό των ζωντανών δράσεων του έργου.

Η έκθεση «Space of Togetherness» στο Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά, στον Πειραιά περιλαμβάνει επίσης ένα πλούσιο παράλληλο πρόγραμμα ομιλιών, συζητήσεων, ξεναγήσεων και δράσεων. Συμμετέχουν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, κοινότητες, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκοί, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και φορείς χάραξης πολιτικής.

Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 20 Οκτωβρίου. Η είσοδος είναι ελεύθερη για τους επισκέπτες.

Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων παρουσιάζεται αναλυτικά ανά εβδομάδα στο neon.org.gr

Στο πλαίσιο της έκθεσης, ο ΝΕΟΝ πραγματοποίησε κατασκευαστικές εργασίες υποδομής σε συγκεκριμένα σημεία της Σχολής, σύμφωνα με την αρχή του να δημιουργεί και να δωρίζει υποδομές όπου πραγματοποιεί εκθέσεις και να ανοίγει στο κοινό απροσδόκητους χώρους πολιτιστικής σημασίας.