Ουμπέρτο Παζολίνι:Η πιο ενδιαφέρουσα ιδέα του Ομήρου είναι η δυσκολία μιας οικογένειας να επανενωθεί
Τα ομηρικά έπη αποτελούν ιδανική πηγή έμπνευσης για τον κινηματογράφο. Αυτή τη φορά, η Οδύσσεια και πιο συγκεκριμένα η άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη, αποτέλεσε την αφετηρία και την βάση για να γυρίσει ο Ιταλός σκηνοθέτης Ουμπέρτο Παζολίνι την «Επιστροφή». Είναι μια ευρωπαϊκή παραγωγή, μακριά από τη συνταγή των αμερικανικών μπλοκμπάστερ, που ενδιαφέρεται περισσότερο για τις σχέσεις των χαρακτήρων, κι όχι για τις μάχες και τα ειδικά εφέ.
Η ταινία παρακολουθεί πιστά την πλοκή του έπους, Εστιάζει κυρίως όχι τόσο στο πραγματικό ταξίδι του Οδυσσέα, όσο στη ψυχική και συναισθηματική διαδρομή του χαρακτήρα, ο οποίος επιστρέφει μετά από 20 χρόνια στον τόπο του, στη γυναίκα και το παιδί του, εξαντλημένος και σημαδεμένος από τον Τρωικό πόλεμο και τις περιπέτειες που είχε στη συνέχεια. Εκεί, είναι αναγκασμένος να αντιμετωπίσει το παρελθόν του και να διεκδικήσει εξαρχής το βασίλειό του, τη γυναίκα και όλα αυτά που άφησε πίσω του.
Η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ του Τορόντο και έχει ως βασικό της ατού τους δύο πρωταγωνιστές της, τον Ρέιφ Φάινς και τη Ζιλιέτ Μπινός, που ερμηνεύουν τον Οδυσσέα και την Πηνελόπη αντίστοιχα. Η ελληνική της πρεμιέρα έγινε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τον σκηνοθέτη της Ουμπέρτο Παζολίνι.
«Είμαι Ιταλός και όπως οι περισσότεροι κάτοικοι της Μεσογείου, μεγαλώνουμε με τον Όμηρο από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Οι Έλληνες μπορεί να πιστεύουν ότι ο Όμηρος είναι δικός τους, αλλά στην πραγματικότητα ανήκει σε όλους εμάς, τους Ευρωπαίους. Έτσι λοιπόν μεγαλώνουμε με το πάθος του Όμηρου. Όταν είμαστε παιδιά, μεγαλώνουμε με τις ιστορίες του Κυκλώπων και των Σειρήνων. Μετά μεγαλώνεις λίγο περισσότερο. Και τότε συνειδητοποιείς ότι η πιο ενδιαφέρουσα, η πιο ξεχωριστή ιδέα του Ομήρου είναι η ιστορία μιας οικογένειας που επανενώνεται.
Η δυσκολία μιας οικογένειας να ενωθεί, να έρθει ξανά κοντά, μετά από έναν πόλεμο, μετά από όσα έχει κάνει ένας πόλεμος στους ανθρώπους που πήγαν να πολεμήσουν. Και μετά από όσα έκανε ένας πόλεμος στους ανθρώπους που έμειναν πίσω στο σπίτι, περιμένοντας την επιστροφή των αγαπημένων τους. Δούλευα την ιδέα, ήλπιζα να κάνω μια ταινία με πηγή έμπνευσης την Οδύσσεια, τα τελευταία 30 χρόνια. Οπότε στην πραγματικότητα μου πήρε πολύ περισσότερο χρόνο να την κάνω, από όσο χρειάστηκε ο Οδυσσέας να πάει στην Τροία, να πολεμήσει για δέκα χρόνια, να κερδίσει τον πόλεμο, να γυρίσει πίσω, να κοιμηθεί με τις πιο όμορφες γυναίκες της Μεσογείου και να επιστρέψει τελικά σπίτι. Του πήρε λιγότερο χρόνο από ότι εγώ χρειάστηκα για να γυρίσω την ταινία».
Για ποιο λόγο όμως διάλεξε το συγκεκριμένο κομμάτι της Οδύσσειας και όχι κάποια άλλη ραψωδία που είναι πιο εντυπωσιακή και έχει μεγαλύτερο ίσως κινηματογραφικό ενδιαφέρον;
«Γιατί διάλεξα αυτό το μέρος της Οδύσσειας; Επειδή, όπως λέω, ως ενήλικες, εστιάζουμε, ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την προφορική παράδοση που μας αφηγείται την ιστορία ενός στρατιώτη που επιστρέφει. Είναι πιο ανθρώπινη και μπορούμε να συνδεθούμε περισσότερο από ότι με την άλλη προφορική παράδοση που προφανώς ο Όμηρος χρησιμοποίησε για να προσθέσει στην ιστορία του, αφηγήσεις ταξιδιών, μαγικών τόπων και εξαιρετικών περιπετειών. Τι είναι πιο προσωπικό; Τι είναι πιο οικείο σε εμάς; Αυτό που μας αγγίζει περισσότερο, είναι ένας άνδρας, ένας πατέρας, μια γυναίκα, ένα παιδί και πώς συναντιούνται όλοι μαζί.
Νομίζω ότι αυτό είναι που μιλάει περισσότερο σε μας στο πέρασμα των αιώνων, τα τελευταία 2.800, 2.900 χρόνια, που υπάρχει αυτό το ποίημα σε γραπτή μορφή, επειδή, φυσικά, γνωρίζουμε ότι είναι μια πολύ παλαιότερη ιστορία, που απλά την αφηγούνταν προφορικά. Δεν υπάρχει ένα πεπρωμένο που διατρέχει ή κυβερνά τις ζωές αυτών των ανθρώπων. Είναι άνθρωποι που παίρνουν αποφάσεις. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του Οδυσσέα, είναι η μάχη, ο αγώνας να μπορέσει να επιστρέψει στο σπίτι του. Να αντιμετωπίσει εκεί αυτό που έχει κάνει και αυτό που τον περιμένει στο σπίτι του».
Ποιος είναι ο ρόλος της Πηνελόπης στη δική του προσέγγιση και ποια είναι τα στοιχεία του χαρακτήρα της, που τον ενδιαφέρουν;
«Η Πηνελόπη σε αυτό το ταξίδι είναι αυτή που περιμένει και που πρέπει να πάρει αποφάσεις. Είναι μια πολύ ισχυρή γυναίκα. Παίρνει την απόφαση για το αν θα περιμένει ή όχι. Παίρνει την απόφαση για το αν θα παντρευτεί ή να μην παντρευτεί. Παίρνει την απόφαση για το αν θα δεχτεί τον άντρα της, αυτόν τον άντρα που λέει ότι είναι ο σύζυγός της ή όχι. Αυτή είναι που παίρνει την απόφαση και αυτός πρέπει να την πείσει να τον δεχτεί πίσω.
Μπορούμε να φανταστούμε τι προκαλούν 20 χρόνια χωρισμού σε οποιοδήποτε ζευγάρι. Εδώ μιλάμε όμως για ένα ζευγάρι που έχει χωρίσει λόγω βίας, εξαιτίας ενός πολέμου, από μια αβεβαιότητα. Ξέρετε, ο Οδυσσέας δεν γνωρίζει, αν η Πηνελόπη τον περιμένει. Η Πηνελόπη δεν ξέρει, αν ο Οδυσσέας πρόκειται να επιστρέψει. Κι αν επιστρέψει, τι είδους άνθρωπος θα είναι. Δεν γνωρίζει. Και ο Όμηρος μας δείχνει σε μια στιγμή πραγματικά τη δυσκολία του να έρθουμε κοντά».
28 χρόνια μετά τον «Άγγλο Ασθενή», και πολύ περισσότερα από τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη», ο Ρέιφ Φάινς και η Ζιλιέτ Μπινός, δύο κορυφαίοι ηθοποιοί της Γηραιάς Ηπείρου, συναντιούνται και πάλι στη μεγάλη οθόνη, με αφορμή την «Επιστροφή». Βρέθηκαν στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στις αρχές Νοεμβρίου, όπου τιμήθηκαν με τον Χρυσό Αλέξανδρο της διοργάνωσης και μίλησαν για την ταινία, στην οποία πρωταγωνιστούν και για τους ρόλους τους:
«Η Επιστροφή αφορά ένα εσωτερικό ταξίδι. Είναι ένας άντρας που γυρίζει στο σπίτι του, αλλά δεν είναι σίγουρος ότι μπορεί να είναι στο σπίτι. Είναι μια αρκετά σύνθετη πρόκληση για έναν άνδρα, που είναι κατά κάποιο τρόπο εξουθενωμένος. Είναι πνευματικά εξαντλημένος από αυτά που έχει περάσει. Έτσι, κατά τη διάρκεια της ταινίας, το ταξίδι του είναι προς την Πηνελόπη. Και υπάρχει μια υπέροχη σκηνή που πάντα αγαπούσαμε και οι δύο στη μέση της ταινίας, όταν συναντιόμαστε, αλλά δεν αναγνωρίζουμε ο ένας στον άλλο. Νομίζω ότι η Πηνελόπη τον αναγνωρίζει. Αυτός ξέρει ποια είναι, αλλά δεν μπορούν να αναγνωριστούν. Βρίσκονται σε μια τρομερή, τραγική ανικανότητα να συνδεθούν, επειδή και οι δύο έχουν υποφέρει από αυτή την απόσταση του χρόνου. Έτσι, η ψυχολογία που ο Ουμπέρτο έβαλε σε αυτό το σενάριο ήταν πολύ σημαντική για μένα και μια υπέροχη πρόκληση» ανέφερε στη συνέντευξη τύπου ο Ρέιφ Φάινς.
Η Ζιλιέτ Μπινός που ερμηνεύει την Πηνελόπη επισημαίνει:
«Η Πηνελόπη είναι μια πολύ μοντέρνα γυναίκα. Ακόμα κι αν είναι ένα αρχέτυπο, δεν είναι η υποταγμένη σύζυγος που περιμένει. Κάνει το δικό της ταξίδι σε ένα είδος απόγνωσης, πιστεύω, και αντιμετωπίζει το τι σημαίνει να έχεις πίστη και τη δυσκολία να έχεις πίστη. Η υπομονή που πρέπει να έχουν οι γυναίκες, την οποία έχει η Πηνελόπη περιμένοντας τον Οδυσσέα για να γυρίσει πίσω, είναι τεράστια. Γιατί μέσα μας, όλα είναι τεράστια. Αισθάνομαι ότι αν κάνουμε ένα είδος παραλληλισμού με όσα συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο, είναι σαν η θηλυκή πλευρά του εαυτού μας, πρέπει να επιθυμεί η ανάγκη της κατάκτησης, να αλλάξει, να μεταμορφωθεί.
Μπορώ να δω την ιστορία του Οδυσσέα ως μια ιστορία γνώσης, όπου η θηλυκή και η αρσενική πλευρά του εαυτού μας πρέπει να επανενωθούν. Ένα μέρος μας φεύγει μακριά από την καρδιά μας. Για να επιστρέψει στο σπίτι, για να επιστρέψει στην καρδιά, χρειάζεται λίγος χρόνος για να ενωθεί ξανά, ώστε στο τέλος, το θηλυκό και το αρσενικό να είναι πάλι μαζί. Μπορούμε να διαβάσουμε την ιστορία με τόσο διαφορετικούς τρόπους. Και νομίζω ότι αυτός είναι ο λόγος που αυτή η ταινία είναι πολύ μοντέρνα, ακόμα κι αν είναι κλασική. Υποθέτω ότι αφορά πολύ περισσότερο το σήμερα από εκείνη την εποχή».
«Η Επιστροφή» του Ουμπέρτο Παζολίνι βγαίνει στους κινηματογράφους από την Rosebud.21, την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου.
