Yarım asırlık sır: Brezilyalı piyanist Tenorinho'yu askeri diktatörlük katletmiş

18 Mart 1976 sabahının erken saatlerinde, Latin Amerika’nın en önemli müzisyenleriyle sahneye çıkan Brezilyalı piyanist Francisco Tenorio Cerqueira Junior (Tenorio Junior), Buenos Aires sokaklarında kayboldu.

Yaklaşık yarım yüzyıl boyunca akıbeti gizemini koruyan sanatçının cesedi, neredeyse 50 sene sonra Arjantin Adli Antropoloji Ekibi (EAAF) tarafından resmi olarak teşhis edildi. Bulgular, onun Arjantin’in kanlı askeri diktatörlüğünün bir kurbanı olduğunu doğruluyor.

“Otelden çıktı. Ardından sanki yer yarıldı ve içine girdi,” dedi EAAF’tan Carlos “Maco” Somigliana ve şöyle devam etti: “O andan sonra hiçbir şey bilinmedi — şimdiye kadar.”

Bossa nova akımının en parlak isimlerinden biri kabul edilen Tenorinho, eleştirmenlerce 'altın elli' bir piyanist ve 'muazzam bir yetenek' olarak tanımlanıyordu.

17 Mart 1976’da, Vinícius de Moraes ve Toquinho ile Buenos Aires’teki Gran Rex sahnesinde konser verdi. Ertesi sabah saat 03:00 sularında sigara ve aspirin almak için otelinden çıktı ve bir daha geri dönmedi.

Müziğin dev isimleri günlerce hastaneleri, morgları aradı ve Brezilya büyükelçisine seslendi. Ama Tenorinho çoktan öldürülmüştü: Arjantin ordusu tarafından alıkonulmuş, idam edilmiş ve Buenos Aires’in 30 kilometre dışındaki bir araziye bırakılmıştı. Bu olay, ülkeyi darbe ve zorla kaybetmelerle dolu karanlık bir döneme sürükleyen askeri darbeden bir hafta önce gerçekleşti.

Zorla kaybedilenlerin izinde

1976-1983 arasındaki diktatörlük yıllarında on binlerce siyasi muhalif, öğrenci, gazeteci ve sıradan vatandaş kaçırıldı, işkence gördü ve öldürüldü. İnsan hakları örgütleri, kaybedilenlerin sayısının 30 bini bulduğunu tahmin ediyor.

Tenorinho’nun dul eşi Carmen Magalhaes, 2014’teki Ulusal Hakikat Komisyonu’nda, “Tenorio siyasete bulaşmamış, yalnızca müzikle yaşayan bir insandı. Ona yapılan şey akıl almaz,” diyerek adalet talep etmişti. Arkadaşı Toquinho ise acısını Lembranças (“Anılar”) adlı şarkıya dökmüştü: “Tenório gece yalnız çıktı / Kayboldu / Kimse açıklayamadı.”

Yıllar içinde bazı tanıklar ortaya çıktı; bir gazete bayiinde çalışan adam, Tenorinho’nun Arjantin ölüm timlerinin simgesi haline gelen yeşil Ford Falcon ile götürüldüğünü söyledi.

Gerçek, yıllar süren arşiv taramaları, şahit ifadeleri ve kazıların ardından, yeni parmak izi teknolojileri sayesinde gün yüzüne çıktı. 1976’da Tigre bölgesinde çok sayıda kurşun yarasıyla bulunan kimliği belirsiz cesedin parmak izleri Brezilya’dan getirilen kayıtlarla eşleşti. Tenorinho, önce Benavídez belediye mezarlığında gömülmüş, daha sonra toplu mezara nakledilmişti.

Diktatörlüğün gölgesinde adalet arayışı

Tenorinho, Arjantin diktatörlüğü sırasında kaçırılan 11 Brezilyalıdan biriydi. Siyasetle ilgisi yoktu; yalnızca sakalı ve gözlükleri nedeniyle 'solcu' zannedilerek hedef alındığı düşünülüyor. O kaybolduğunda eşi Carmen sekiz aylık hamileydi ve dört çocuğu vardı. Ailesi bu hafta kimlik doğrulama haberini aldı: “Bu, bizi hem rahatlattı hem de üzdü. Nihayet onunla ilgili gerçeği öğrenebildik, ama babamızın şiddet kurbanı olduğunu ve adsız bir şekilde gömüldüğünü bilmek acı verici.”

Kimlik tespiti, Arjantin’de diktatörlük suçlarını inkâr eğilimlerinin arttığı bir dönemde geldi. 2023’te seçilen aşırı sağcı başkan Javier Milei, kaybedilenlerin sayısını küçümsemek ve insan hakları kurumlarını zayıflatmakla eleştiriliyor. Buna karşın, insanlığa karşı suçlarla ilgili savcılar ve EAAF, kurbanların izini sürmeye devam ediyor.

EAAF, yalnızca Arjantin’de değil; Darfur’daki soykırım kurbanlarının, Şili Devlet Başkanı Salvador Allende’nin ve gerilla lideri Che Guevara’nın kalıntılarını da dünyaya kazandırdı. Tenorinho’nun kimliğinin tespiti, bu uzun adalet arayışının son halkası oldu.