Η διαφορά που κάνει ένα "like": Πώς η Ρωσία στρατολογεί τους πράκτορές της στο διαδίκτυο

Η Ρωσία στρατολογεί σαμποτέρ σε όλη την Ευρώπη μέσω του Telegram, παρακολουθώντας φιλο-Κρεμλινικά κανάλια για να εντοπίσει πιθανούς «πράκτορες χαμηλού επιπέδου» και προσφέροντας μικρές αμοιβές για εργασίες όπως η φωτογράφιση στρατιωτικών χώρων ή η έναρξη πυρκαγιών, προειδοποίησε ο επικεφαλής των γερμανικών υπηρεσιών πληροφοριών κατά τη διάρκεια κοινοβουλευτικής ακρόασης των επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας στην Ομοσπονδιακή Βουλή.

Η Ευρώπη ζει μια περίοδο «παγωμένης ειρήνης» που «θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να μετατραπεί σε ανοιχτή αντιπαράθεση», προειδοποίησε στην εκδήλωση ο επικεφαλής της υπηρεσίας ξένων πληροφοριών BND, Μάρτιν Γέγκερ.

«Πρέπει να προετοιμαστούμε για περαιτέρω κλιμακώσεις», τόνισε.

Ο βουλευτής του κόμματος των Πρασίνων Κόνσταντιν φον Νοτζ συμφωνεί: "Οι κίνδυνοι που εγκυμονούν σήμερα η κατασκοπεία και το σαμποτάζ από αυταρχικά κράτη αποτελούν εδώ και καιρό ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα πολιτικής ασφαλείας".

Ο φον Νοτζ ζήτησε να ληφθούν "επιτέλους σοβαρά υπόψη" οι εκτιμήσεις των υπηρεσιών πληροφοριών και να οργανωθεί αποφασιστική δράση στο πλαίσιο του κράτους δικαίου για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων απειλών.

Η Ρωσία έχει εντείνει τον υβριδικό της πόλεμο κατά της Δύσης μετά τη μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία: Βλάβες σε καλώδια της Βαλτικής Θάλασσας, υπερπτήσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών, βόμβες-πακέτα και άλλες πράξεις κατασκοπείας και δολιοφθοράς. Ορισμένες από αυτές τις υβριδικές επιθέσεις μπορούν να αποδοθούν στους λεγόμενους "πράκτορες μίας χρήσης", γνωστούς και ως "πράκτορες χαμηλού επιπέδου".

Πρόκειται για άτομα που προσλαμβάνονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συνήθως έναντι ενός μικρού χρηματικού ποσού, για να πραγματοποιήσουν μικρές πράξεις δολιοφθοράς. Αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τη φωτογράφηση ευαίσθητωνή στρατιωτικών υποδομών, εμπρηστικές επιθέσεις ή τον ψεκασμό προκλητικών γκράφιτι.

Διάδοση φιλορωσικών αφηγήσεων στο Telegram

Όπως και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram χρησιμοποιείται συχνά για την πρόσληψη "πρακτόρων μιας χρήσης".

Η εφαρμογή επιτρέπει στους χρήστες να συμμετέχουν σε δημόσια κανάλια και να στέλνουν ιδιωτικά μηνύματα. Χρειάζεται ένας αριθμός τηλεφώνου για την εγγραφή, αλλά μόνο ένα όνομα χρήστη εμφανίζεται δημοσίως.

Στο Telegram, υπάρχουν αμέτρητα φιλικά προς τη Ρωσία κανάλια με χιλιάδες συνδρομητές, όπως το κανάλι της Γερμανίδας μπλόγκερ Alina Lipp που έχει υποστεί κυρώσεις από την ΕΕ.

Το κανάλι της "Νέα από τη Ρωσία" έχει πάνω από 175.000 συνδρομητές, οι οποίοι διαβάζουν τακτικά το περιεχόμενό της που διαδίδει ρωσικές αφηγήσεις.

Η Lipp μεταφράζει κυρίως περιεχόμενο από ρωσόφωνες συζητήσεις στα γερμανικά, από όπου διαδίδεται περαιτέρω σε γερμανόφωνες ομάδες και κανάλια.

Αυτός ο ρόλος της ως μεταφράστριας και παράγοντα διάδοσης την έκανε γρήγορα μία από τις πιο επιδραστικές φιλορωσικές φωνές στο Telegram στις γερμανόφωνες χώρες μετά την έναρξη του επιθετικού πολέμου.

Έρευνα του Correctiv δείχνει επίσης ότι γύρω από το κανάλι της έχει σχηματιστεί ένα δίκτυο ρωσικών και γερμανικών συνομιλιών Telegram, οι οποίες μεταδίδουν περιεχόμενο μεταξύ τους. Αυτές οι ομάδες λειτουργούν ως ηχώ για τη φιλορωσική προπαγάνδα, στους οποίους σπάνια ακούγονται άλλες απόψεις.

Ευρύτερα, στα κανάλια Telegram κοινοποιούνται βίντεο, ειδήσεις και άλλες πληροφορίες - συχνά σχετικά με τον ρωσικό επιθετικό πόλεμο ή άλλα θέματα, όπως η μετανάστευση στην Ευρώπη και η μεταχείριση των Ουκρανών προσφύγων. Πολλά κανάλια προσφέρουν τη δυνατότητα "like" ή σχολιασμού των αναρτήσεων.

Πράκτορας με ένα κλικ;

Σύμφωνα με τον Ουκρανό εμπειρογνώμονα στον κυβερνοχώρο Κοστιαντίν Κορσούν, οι χρήστες γίνονται στόχος των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Μπορούν να παρακολουθούν τις συνομιλίες στα κανάλια Telegram, να εντοπίζουν χρήστες και διαχειριστές μέσω των αναγνωριστικών τους και να παρακολουθούν ποια κανάλια ακολουθούν.

"Αυτό δημιουργεί αυτόματα λεπτομερή προφίλ εκατομμυρίων ανθρώπων", εξηγεί ο Κορσούν σε συνέντευξή του στο Euronews. Εξειδικευμένο λογισμικό επιτρέπει στις ρωσικές υπηρεσίες να παρακολουθούν χιλιάδες κανάλια ταυτόχρονα και να καθορίζουν πόσο πιστοί είναι οι μεμονωμένοι χρήστες στη Ρωσία ή ποια πολιτική στάση τηρούν.

"Σε αυτή τη βάση, είναι δυνατόν να εκτιμηθεί πόσοι άνθρωποι θα μπορούσαν δυνητικά να ενδιαφέρουν τις ρωσικές υπηρεσίες", προσθέτει ο ειδικός στον κυβερνοχώρο.

Το επόμενο βήμα είναι η αρχική επαφή. Εάν, για παράδειγμα, ένα κανάλι Telegram δημοσιεύει τακτικά θετικό περιεχόμενο για τη Ρωσία ή τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι υπηρεσίες πληροφοριών μπορούν να εντοπίσουν και να επισημάνουν τους χρήστες. Στη συνέχεια έρχονται σε επαφή μαζί τους -δημόσια ή ιδιωτικά- και μερικές φορές τους στρατολογούν.

"Αυτή η φάση αφορά αρχικά την ψυχολογική αξιολόγηση. Εκτιμούν αν θα μπορούσε το άτομο να αποκτήσει πληροφορίες, να τραβήξει φωτογραφίες ή ακόμη και να παράσχει επιχειρησιακή υποστήριξη; Εάν κάποιος κριθεί κατάλληλος, η επικοινωνία συνήθως μεταφέρεται από το Telegram σε πιο ασφαλείς εφαρμογές όπως το Signal ή το Wire. Η πρώτη επαφή πραγματοποιείται συχνά μέσω του Telegram επειδή η πλατφόρμα είναι ανοιχτή - τα επόμενα βήματα πραγματοποιούνται στη συνέχεια μέσω κρυπτογραφημένων καναλιών", λέει ο Κορσούν.

«Δεν είναι δυνατό για κανέναν εκτός από εκείνους που διαχειρίζονται ένα κανάλι να αναγνωρίσει τους συνδρομητές του. Είναι επίσης αδύνατο να δει κανείς μια λίστα με τα κανάλια που ακολουθεί ένας χρήστης», ανέφερε το Telegram σε δήλωσή του στο Euronews.

Οι γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών γνωρίζουν καλά ότι τα κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιούνται ως πλατφόρμα στρατολόγησης.

Κατά κανόνα, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πληροφοριών (BND) ή η Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος μπορούν να παρακολουθούν τα κανάλια, να αναλύουν και να τεκμηριώνουν τις δημόσιες αναρτήσεις χωρίς να επέμβουν.

Ωστόσο, από τη στιγμή που η επικοινωνία μετατοπίζεται σε ιδιωτικές συνομιλίες, τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα: αν οι υπηρεσίες πληροφοριών επιχειρήσουν να αποκτήσουν πρόσβαση στο περιεχόμενο ιδιωτικών ή κρυπτογραφημένων από άκρη σε άκρη συνομιλιών, υπάρχουν τόσο νομικά όσο και τεχνικά εμπόδια - ειδικά με το Telegram.

Σε δήλωσή του στο Euronews, το Telegram ανέφερε:

«Οι εκκλήσεις για βία ή καταστροφή περιουσίας απαγορεύονται ρητά στο Telegram και αφαιρούνται αμέσως μόλις εντοπιστούν. Οι συντονιστές, οι οποίοι διαθέτουν προσαρμοσμένα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, παρακολουθούν προληπτικά τα δημόσια μέρη της πλατφόρμας και δέχονται αναφορές, προκειμένου να αφαιρούν εκατομμύρια κομμάτια επιβλαβούς περιεχομένου κάθε μέρα, συμπεριλαμβανομένων των εκκλήσεων για βία.»

Συνεργάζεται η Telegram με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες;

Η εταιρεία αποφασίζει τελικά αν τα δεδομένα δημοσιοποιούνται, εξηγεί ο Κορσούν.

Το Telegram αναπτύχθηκε στη Ρωσία το 2013 από τον διευθύνοντα σύμβουλο Πάβελ Ντούροφ και τον αδελφό του. Έκτοτε, έχει γίνει μία από τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων στον κόσμο, καταγράφοντας ένα δισεκατομμύριο χρήστες τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους.

Εδώ και καιρό υπάρχουν υποψίες ότι ο Ντούροφ δίνει δεδομένα στη ρωσική μυστική υπηρεσία ή ακόμη και ότι συνεργάζεται μαζί της. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία για κάτι τέτοιο.

Σε μια ανάρτηση στο Telegram, ο Ντούροφ έγραψε ότι στα "12 χρόνια της ιστορίας του, το Telegram δεν έχει αποκαλύψει ποτέ ούτε ένα byte ιδιωτικών μηνυμάτων".

Σύμφωνα με τον νόμο της ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες, το Telegram καλείται να αποκαλύψει μόνο τις διευθύνσεις IP και τους αριθμούς τηλεφώνου των υπόπτων κατόπιν προσκόμισης έγκυρης δικαστικής απόφασης - όχι τα μηνύματα, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο του Telegram.

Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), ένας άγνωστος μέχρι σήμερα τεχνικός δικτύου με το όνομα Βλάντιμιρ Βεντένιεφ βρίσκεται πίσω από την τεχνική υποδομή του Telegram.

Η εταιρεία του διαχειρίζεται τον δικτυακό εξοπλισμό και τις διευθύνσεις IP του Telegram και έχει αποκλειστική πρόσβαση σε τμήματα των διακομιστών, καθώς και εξουσιοδότηση να συνάπτει συμβάσεις για λογαριασμό του Telegram.

Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η εταιρεία του συνεργάζεται με τη ρωσική κυβέρνηση, δύο από τις στενά συνδεδεμένες εταιρείες του Βεντένιεφ συνεργάστηκαν με ευαίσθητους κρατικούς πελάτες, μεταξύ των οποίων η μυστική υπηρεσία FSB, ένα ερευνητικό κέντρο για την αποανωνυμοποίηση των χρηστών του διαδικτύου και ένα κρατικό εργαστήριο πυρηνικών ερευνών.

Το Telegram επιβεβαίωσε ότι «η εταιρεία του Βεντένιεφ, Global Network Management Inc. (GNM), είναι μία από τις δεκάδες παρόχους περιορισμένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, όπως ο συντοπισμός και η εγκατάσταση υλικού – πάντα υπό την καθοδήγηση του Telegram και χωρίς καμία πρόσβαση στα δεδομένα, τα κλειδιά κρυπτογράφησης ή τα εσωτερικά συστήματα του Telegram. Η διαχείριση του IP routing και οι λειτουργίες δικτύου του Telegram γίνεται αποκλειστικά από τη δική του ομάδα μηχανικών».

Ο "χορτοφάγος" μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών

Παρόλο που οι γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν περιορισμούς για το τι μπορούν να κάνουν στο Telegram, σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα παραπληροφόρησης και διευθυντή πληροφοριών του Cyber Intelligence Institute, Dr. Κρίστοφερ Νέρινγκ, υπάρχουν άλλοι τρόποι για να γίνει πιο δύσκολο για τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών να κάνουν στρατολόγηση στο Telegram - για παράδειγμα με τεχνική αντικατασκοπεία.

Αυτό θα απαιτούσε να παρακολουθούνται τα σχετικά κανάλια του Telegram. "Ο τυπικός πράκτορας μίας χρήσης είναι συνήθως ρωσόφωνος, συχνά ένας νέος με χαμηλό ή μεσαίο επίπεδο εκπαίδευσης που στρατολογείται για εύκολο χρήμα, χωρίς ιδιαίτερη εκπαίδευση ή ιδεολογική πεποίθηση", λέει ο Νέρινγκ.

"Αν εμπλακεί σε αυτά τα κανάλια, όπως γίνεται με τα φόρουμ τρομοκρατίας, είναι εφικτό κανείς να συγκεντρώσει πληροφορίες από τη μία πλευρά και να ΄φυτέψει' τα λεγόμενα honeypot - δηλαδή δολώματα για τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες - από την άλλη".

Σύμφωνα με τον Νέρινγκ, αυτό είναι εφικτό με τη βοήθεια ψεύτικων προφίλ που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη, καθώς με αυτόν τον τρόπο μπορούν να δεσμευτούν πόροι. "Μπορώ να περάσω λαθραία εκατό από αυτά τα honeypot για να κρατήσω απασχολημένους τους χειριστές των πρακτόρων - κι όσο είναι απασχολημένοι, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα άλλο στο μεταξύ", δήλωσε ο Νέρινγκ στο Euronews.

Παρόλο που αυτό δεν αποτελεί οριστική λύση, τουλάχιστον δυσκολεύει την πρόσβαση ξένων παραγόντων. Σύμφωνα με τον Νέρινγκ, ωστόσο, η προσέγγιση αυτή είναι νομικά αμφιλεγόμενη, καθώς τίθεται για άλλη μια φορά το ερώτημα αν είναι καν επιτρεπτή στη Γερμανία.

Αντίθετα, οι ξένες υπηρεσίες πληροφοριών μπορούν να αντιδράσουν στον κυβερνοχώρο με αντίμετρα που φτάνουν μέχρι και την παράλυση ξένων διακομιστών.

Συγκριτικά, οι γερμανικές υπηρεσίες δεν έχουν ακόμη εκτεταμένες εξουσίες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο πρώην πρόεδρος της BND, Άουγκουστ Χάνινγκ, αποκάλεσε την BND "χορτοφάγο μεταξύ των διεθνών υπηρεσιών πληροφοριών".

Η Ρωσία θέλει να διχάσει - αλλά σε ποια ιδεολογία εστιάζει το Κρεμλίνο; Μάθετε το αύριο στο τρίτο μέρος της σειράς μας "Ο μυστικός τρόμος του Πούτιν στη Γερμανία".