Βόρεια Μακεδονία: Η Βουλγαρία κρατά το κλειδί για την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι ιστορικές, πολιτιστικές και γλωσσικές διαφορές κρατούν την πόρτα της ΕΕ κλειστή για τη Βόρεια Μακεδονία, ενώ το κλειδί κρατά η «αδελφική» Βουλγαρία, η οποία έχει δηλώσει ότι δεν θα υποχωρήσει έως ότου η γειτονική της χώρα εκπληρώσει τη συμφωνία που επιτεύχθηκε το 2018.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών χρονολογούνται εδώ και πολλά χρόνια, όπως και οι προσπάθειες συμφιλίωσης. Παρ' όλο που οι πολιτικοί έχουν επανειλημμένα υπογράψει συμφωνίες που υπόσχονται σχέσεις καλής γειτονίας και επίλυση των συγκρούσεων, αυτό δεν έχει ακόμη συμβεί. Ποιος όμως φταίει;

Ενώ η γλώσσα, η ταυτότητα και η ιστορία παραμένουν ένα καυτό θέμα, πάνω απ' όλα, το κύριο εμπόδιο για τη Βόρεια Μακεδονία παραμένει η άρνησή της να συμμορφωθεί με τη λεγόμενη «γαλλική πρόταση» από το 2022, σύμφωνα με την οποία η Βόρεια Μακεδονία πρέπει να συμπεριλάβει τη «βουλγαρική κοινότητα» στο σύνταγμά της ως βασική προϋπόθεση για την πρόοδο της ενταξιακής διαδικασίας.

Παρόλο που η κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας τότε ψήφισε υπέρ της πρότασης, η χώρα σήμερα αρνείται να την εφαρμόσει.

Ο πρωθυπουργός Χρίστιαν Μίτσκοσκι χαρακτηρίζει την απόφαση των προκατόχων του «πολιτικό και στρατηγικό λάθος» που έθεσε σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή πορεία και το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας.

«Ο δεύτερος γύρος των τοπικών εκλογών στη Βόρεια Μακεδονία δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί, αλλά μόλις ολοκληρωθεί, μπορούμε πιθανώς να περιμένουμε μια πιο λογική στάση από την πλευρά τους», δηλώνει στο Euronews ο ευρωβουλευτής του ΕΛΚ Αντρέι Κοβάτσεφ.

Πριν από μερικές εβδομάδες, ο Μίτσκοσκι κάλεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να εκδώσει ένα συμπέρασμα που να επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με την ξεχωριστή μακεδονική ταυτότητα, τη γλώσσα και τον «πολιτισμό αιώνων».

Ωστόσο, υπάρχει ένα πρόβλημα για τη Βουλγαρία. Όχι μόνο όσον αφορά τη μη συμμόρφωση με την απόφαση που έχει ήδη ληφθεί -να συμπεριληφθούν οι Βούλγαροι στο σύνταγμα της Βόρειας Μακεδονίας- αλλά και όσον αφορά τη γλώσσα και την ιστορία των δύο χωρών.

Η Βουλγαρία επιμένει ότι η μακεδονική γλώσσα είναι διάλεκτος της βουλγαρικής, ενώ η Βόρεια Μακεδονία υποστηρίζει ότι είναι ξεχωριστή και μοναδική.

Οι λόγοι αυτής της διαμάχης είναι στην πραγματικότητα πολύ βαθύτεροι - στην προφανώς επώδυνη κοινή ιστορία των δύο λεγόμενων «αδελφικών λαών», καθώς τα Σκόπια αμφισβητούν την ιστορική κληρονομιά της Σόφιας εντός της επικράτειάς τους.

Στο πλαίσιο αυτό, οι διαφωνίες επί του θέματος παίρνουν συχνά έναν τόνο που δεν συνάδει με την καλή διπλωματία.

Η Βουλγαρία ισχυρίζεται ότι η Βόρεια Μακεδονία επιβάλλει «αντιβουλγαρική ρητορική», ενώ η Βόρεια Μακεδονία ισχυρίζεται ότι η Βουλγαρία απειλεί την ταυτότητά της. Εδώ και δεκαετίες, αυτό το πολιτικό «πινγκ-πονγκ» παίζεται στις πύλες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι προσπάθειες για την εξεύρεση λύσης

Το 1999 υπεγράφη η λεγόμενη "Διακήρυξη Καλής Γειτονίας" μεταξύ της Βουλγαρίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, που προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη σύγκρουση στο γειτονικό Κοσσυφοπέδιο και τις απειλές για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής.

Σε μια τέτοια κρίσιμη κατάσταση, οι δύο χώρες ευθυγραμμίστηκαν στο όνομα της περιφερειακής ασφάλειας. Η Βουλγαρία, η οποία επρόκειτο να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ εκείνη την εποχή, ακολούθησε μια πολιτική άρνησης υποδοχής προσφύγων.

Ωστόσο, δεδομένου ότι η αποσταθεροποίηση στα Βαλκάνια αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο, η Βουλγαρία υποχώρησε και βοήθησε στη δημιουργία καταυλισμών προσφύγων για όσους διέφευγαν από τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία, αρκετά κοντά στα σπίτια τους, ώστε να μπορούν να επιστρέψουν μετά το τέλος του πολέμου.

Το κράτος βοήθησε την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και η βοήθεια αυτή «εκτιμήθηκε», σύμφωνα με όσους συμμετείχαν στις συνομιλίες.

Ωστόσο, ο κίνδυνος πέρασε, όπως και η «καλή γειτονία» μεταξύ των δύο χωρών. Τα επόμενα χρόνια σημειώθηκαν νέες και πιο έντονες πολιτικές συγκρούσεις.

Το 2004, η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην ΕΕ και έλαβε το καθεστώς της υποψήφιας χώρας, το οποίο έκτοτε ως γνωστόν έχει κολλήσει. Εν τω μεταξύ, η Βουλγαρία εντάχθηκε στην ΕΕ το 2007. Αυτό περιέπλεξε την κατάσταση για τα Σκόπια.

Εκτός από τη Βουλγαρία, η Ελλάδα κρατούσε επίσης το κλειδί της πόρτας και αρνήθηκε να την ανοίξει λόγω των δικών της θεμάτων με τα Σκόπια, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος της χώρας.

Περισσότερα από 10 χρόνια μετά την υποβολή της αίτησης ένταξης, η χώρα των Δυτικών Βαλκανίων και η Ελλάδα βρήκαν τρόπο να προχωρήσουν.

Το 2018, το κεντρικό ζήτημα - η διαφωνία για το όνομα - επιλύθηκε με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Τα Σκόπια αποδέχθηκαν το όνομα Βόρεια Μακεδονία και η Αθήνα ήρε το βέτο της. Μόνο η Σόφια στάθηκε εμπόδιο.

Ενώ το 2017 οι δύο χώρες υπέγραψαν μια συνθήκη φιλίας που επαινέθηκε από την ΕΕ, η οποία, για πρώτη φορά, ανέφερε «τη μακεδονική γλώσσα, σύμφωνα με το σύνταγμα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας», καμία από τις δύο πλευρές δεν υποχώρησε από τις θέσεις της.

Μια νέα προσπάθεια επίλυσης του αδιεξόδου έγινε το 2021, όταν η Βουλγαρία και η Βόρεια Μακεδονία υπέγραψαν συμφωνία συνεργασίας που περιελάμβανε τη δημιουργία κοινής ιστορικής επιτροπής για την επίλυση των ιστορικών διαφορών. Τα αποτελέσματα των εργασιών αυτής της επιτροπής παραμένουν ασαφή, σύμφωνα με αναλυτές και πολιτικούς.

Το 2022, η Γαλλία πρότεινε να αρθεί το βέτο στην ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ, αλλά η χώρα να αποδεχθεί τις συνταγματικές αλλαγές που ζητά η Βουλγαρία, να αναγνωρίσει επίσημα τη βουλγαρική μειονότητα, να εγγυηθεί την προστασία της και να εξαλείψει την αντιβουλγαρική ρητορική.

Η γαλλική πρόταση έγινε δεκτή και εγκρίθηκε από την κυβέρνηση της ΠΓΔΜ και το 2023, σχεδόν 20 χρόνια μετά την έγκριση των διαπραγματεύσεων, αυτές ξεκίνησαν.

Όμως για ακόμη μια φορά σταμάτησαν επειδή η κυβέρνηση Μίτσκοσκι αμφισβήτησε τη νομιμότητα των συνταγματικών αλλαγών και ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να γίνουν χωρίς σαφή εκπλήρωση των υποχρεώσεων του «ανατολικού γείτονα» και συγκεκριμένες εγγυήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τώρα, με τη σειρά της, η Βόρεια Μακεδονία απαιτεί από τη Βουλγαρία να αναγνωρίσει τη μακεδονική μειονότητα στη δυτική Βουλγαρία.

«Βλέπουμε ότι (τα Σκόπια) προσπαθούν να αλλάξουν το διαπραγματευτικό πλαίσιο, αλλά δεν περιμένω ότι αυτό θα είναι εφικτό. Δεν συμμορφώνονται με το διαπραγματευτικό πλαίσιο και τη συμφωνία γειτονίας του 2018, κάτι που είναι πολύ λυπηρό», σχολίασε ο ευρωβουλευτής Κοβάτσεφ.

«Η επιθυμία τους να μην έχουν άλλες απαιτήσεις από τη Βουλγαρία έχει γίνει σεβαστή και έχει ψηφιστεί από το βουλγαρικό κοινοβούλιο. Το μόνο που πρέπει να κάνουν είναι να συμπεριλάβουν στο σύνταγμά τους τη βουλγαρική κοινότητα».

«Θέλουμε την ένταξή τους, αλλά πρέπει να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις τους», πρόσθεσε ο Κοβάτσεφ.

Τι γίνεται με τους πολίτες των δύο χωρών;

Αναμφίβολα, υπάρχουν εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών τσε πολιτικό επίπεδο. Τουλάχιστον αυτό υποδηλώνει μια σειρά από λεκτικά πυρά, που οδηγούν σε σωματική βία, εμπρησμούς και άλλες επιθέσεις σε πολιτιστικά κέντρα και στις δύο χώρες.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετές βουλγαρικές πολιτιστικές λέσχες στα Σκόπια έχουν δεχθεί επιθέσεις, όπως και μια μακεδονική λέσχη στη Βουλγαρία.

Οι διαμαρτυρίες που χαρακτηρίζονται από την πολιτική παρουσία των υποστηρικτών του μακεδονικού κόμματος VMRO-DPMNE έχουν επίσης περιπλέξει την κατάσταση.

Το 2023, μια βίαιη επίθεση κατά του γραμματέα του βουλγαρικού πολιτιστικού συλλόγου στην Οχρίδα έθεσε σε σοβαρό κίνδυνο την εύθραυστη πρόοδο μεταξύ των δύο χωρών.

Το αν οι επιθετικές πράξεις είναι αποτέλεσμα της υποβόσκουσας δυσαρέσκειας μεταξύ δύο αδελφών εθνών ή μια πολιτικά υποκινούμενη προβοκάτσια με στόχο την αποσταθεροποίηση των διαπραγματεύσεων παραμένει ασαφές.

Ωστόσο, αν ταξιδέψετε στις πόλεις και τα χωριά της Βουλγαρίας και της Βόρειας Μακεδονίας και ρωτήσετε τους ανθρώπους αν δυσανασχετούν με τον άλλον, είναι πιθανό να πάρετε πολύ περισσότερες απαντήσεις του τύπου, «Είναι αδέρφια μας».

Ωστόσο, οι πολίτες ενδέχεται να έχουν απογοητευτεί ακόμη περισσότερο για το μέλλον τους στην ΕΕ λόγω των εμποδίων στο δρόμο τους, σύμφωνα με τις αρχές των Σκοπίων.

«Είμαστε όλοι υπέρ της ΕΕ και όλοι θέλουμε να είμαστε στην ΕΕ, αλλά όχι με οποιοδήποτε κόστος», δήλωσε ο Μίτσκοσκι σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό κανάλι Kanal 5 τον Ιούλιο.

«Αυτοί οι άνθρωποι, αυτοί οι πολίτες και αυτή η χώρα έχουν δώσει τόσα πολλά όσο καμία άλλη και οι πολίτες έχουν βαρεθεί αυτού του είδους την πολιτική, τώρα ή ποτέ, το παράθυρο είναι ανοιχτό, τώρα είναι η στιγμή... Το ακούμε αυτό από την εποχή του (πρώην επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ Χαβιέρ) Σολάνα», κατέληξε ο Χρίστιαν Μίτσκοσκι.

Η Σύνοδος Κορυφής για τη Διεύρυνση της ΕΕ στις Βρυξέλλες την Τρίτη θα μεταδοθεί ζωντανά από το Euronews και στο YouTube.