SAFE: Ελλάδα και Κύπρος διεκδικούν ενεργό ρόλο- Στρατηγικές προτεραιότητες και προκλήσεις

Η Ελλάδα και η Κύπρος εισέρχονται σε μια νέα εποχή αμυντικών επενδύσεων, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεργοποιεί το φιλόδοξο πρόγραμμα SAFE, ένα χρηματοδοτικό εργαλείο που υπόσχεται να αλλάξει τον χάρτη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Με δισεκατομμύρια ευρώ να τίθενται στη διάθεση των κρατών-μελών για κοινές προμήθειες και στρατηγικά εξοπλιστικά έργα, Αθήνα και Λευκωσία διαμορφώνουν τα δικά τους εθνικά σχέδια, επιδιώκοντας να ενισχύσουν τις επιχειρησιακές τους δυνατότητες και να αναβαθμίσουν την εγχώρια παραγωγή. Οι πρώτες εκταμιεύσεις αναμένονται εντός του 2026, αν εξασφαλιστεί το πράσινο φως από τις Βρυξέλλες.

Την ώρα που η Ε.Ε. θέτει πιο αυστηρούς όρους συμμετοχής και απαιτεί υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία, οι δύο χώρες καλούνται να αξιοποιήσουν μια ιστορική ευκαιρία, αλλά και να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις που φέρνει το SAFE τόσο σε τεχνικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο.

Σε γεωπολιτικό επίπεδο, το SAFE αναδεικνύει μια Ευρώπη που επιχειρεί να αξιοποιήσει τα μαθήματα που πήρε από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και να μεταβεί από την παθητική εξάρτηση σε μια ενεργή στρατηγική ισχύος.

Η Ανατολική Μεσόγειος συνεχίζει να αποτελεί κρίσιμο πεδίο αντιπαραθέσεων, με τον ρόλο της Τουρκίας να επηρεάζει άμεσα την ασφάλεια Ελλάδας και Κύπρου. Το γεγονός ότι οι δύο χώρες αποκτούν πρόσβαση σε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για εξοπλισμούς υπό αυστηρούς κανόνες διαλειτουργικότητας και ευρωπαϊκής παραγωγής ενισχύει τη θέση τους σε ένα περιβάλλον όπου η ισορροπία δυνάμεων διαρκώς μεταβάλλεται. Παράλληλα, η εμπλοκή της Ουκρανίας και άλλων εταίρων στην αρχιτεκτονική του SAFE δημιουργεί νέες δυναμικές συνεργασίας, αλλά και προκλήσεις ως προς την ευρωπαϊκή συνοχή, την κατανομή τεχνολογιών και την αυτονομία λήψης αποφάσεων. Επομένως, για την Αθήνα και τη Λευκωσία, οι ευρωπαϊκές εξελίξεις δεν είναι μόνο οικονομική ευκαιρία, αλλά και μέρος μιας μεγαλύτερης διπλωματικής εξίσωσης, όπου κάθε επιλογή έχει άμεσο αντίκτυπο στο στρατηγικό τους περιβάλλον.

Ποια είναι τα ελληνικά σχέδια

Το SAFE είναι το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο της Ε.Ε. για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής ικανότητας. Παρέχει μέσω δανείων κεφάλαια για εξοπλιστικές ανάγκες, κοινές προμήθειες όπλων και υποστήριξη της άμυνας των κρατών-μελών. Το συνολικό «πακέτο» που έχει εγκριθεί φτάνει τα €150 δισ. ευρώ για πολλά κράτη-μέλη. Η Ελλάδα ζήτησε αρχικά 1,2 δισ. ευρώ από το SAFE αλλά τελικά έλαβε 787,67 εκατ. ευρώ.

Αν και η Ελλάδα θα λάβει λιγότερα από αυτά που ζήτησε οι πόροι από το SAFE, συνδυαστικά με το αναθεωρημένο (για 2025–2036) εθνικό πρόγραμμα μακροπρόθεσμων αμυντικών εξοπλισμών δίνουν δυνατότητα για ενίσχυση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας για ναυπηγήσεις, παραγωγή πυρομαχικών, αντι-UAV συστήματα.

Η ένταξή της Ελλάδας στον SAFE ενισχύει έναν ήδη δυναμικό σχεδιασμό στο πλαίσιο του Μακροπρόθεσμου Προγράμματος Αμυντικών Εξοπλισμών (ΜΠΑΕ), το οποίο ενώ είχε ήδη διαμορφωθεί στα 28,8 δισ. ευρώ, πλέον αυξάνεται στα 30 δισ. ευρώ για την περίοδο 2025-2036, είχε τονίσει πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την κατάθεση της ελληνική πρότασης για ένταξη στον Μηχανισμό.

Ειδικότερα, το ελληνικό πρόγραμμα πιθανότατατα θα περιλαμβάνει ανανέωση αποθεμάτων πυρομαχικών, πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών πυροβολικού και βλήματα για ανταπόκριση στις ανάγκες άμυνας, αλλά και όπλα πεζικού, ατομικό ή ομαδικό εξοπλισμό με στόχο την αύξηση ετοιμότητας και την αντικατάσταση παλαιών μέσων. Σχετικά με τα προγράμματα αεράμυνας, θα περιλαμβάνονται σύγχρονα αντιαεροπορικά και αντιπυραυλικά συστήματα αλλά και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, συστήματα αναγνώρισης, επιτήρησης και συστήματα αναγνώρισης-παρακολούθησης που παίζουν βασικό ρόλο στη σύγχρονη μορφή πολεμικών επιχειρήσεων. Κρίσιμη θεωρείται για την Αθήνα και η αναβάθμιση ή κατασκευή πλοίων, υποβρυχίων και υποδομών επισκευών και ναυπηγείων με στόχο την ενίσχυση της θαλάσσιας άμυνας του Αιγαίου και ευρύτερα της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. Παράλληλα, αναμένεται να γίνουν σημαντικές επενδύσεις σε συστήματα διοίκησης και ελέγχου, πληροφοριών, κυβερνο-ασφάλειας, ασφάλειας υποδομών που στοχεύουν στην τεχνολογική αναβάθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων.

Το επενδυτικό πρόγραμμα της Κύπρου

Για την Κύπρο, η Κομισιόν ενέκρινε υψηλότερους πόρους σε σύγκριση με την Ελλάδα, με την κατανομή που της αναλογεί να φτάνει τα 1,18 εκατ. ευρώ.

Η Λευκωσία σχεδιάζει να αξιοποιήσει αυτά τα κονδύλια για ενίσχυση της εγχώριας άμυνας, καθώς προβλέπονται επενδύσεις για προμήθεια εξοπλιστικών μέσων και ανάπτυξη κα συντήρηση υποδομών.

Drones, αντιαρματικοί πύραυλοι και πυρομαχικά περιλαμβάνονται στη λίστα εξοπλιστικών προγραμμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας για το πρόγραμμα.

Αθήνα και Λευκωσία μπλοκάρουν την συμμετοχή της Τουρκίας

Το πρόγραμμα SAFE ενώ δίνει δυνατότητες έχει προκαλέσει ανησυχίες στην Ελλάδα και την Κύπρο κυρίως σχετικά με το ενδεχόμενο συμμετοχής τρίτων χωρών που μπορεί να θεωρούνται απειλή. Ιδιαίτερα, η πιθανή συμμετοχή της Τουρκία στο SAFE έχει θορυβήσει Αθήνα και Λευκωσία, δεδομένου ότι υπάρχει ενεργό casus belli, υπέρ της Ελλάδας αλλά και συνεχιζόμενη εδώ και 50 και πλέον χρόνια κατοχή τμήματος της Κύπρου.

Στον κανονισμό του SAFE Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει δικλείδες ασφαλείας δηλαδή, προϋποθέσεις για συμμετοχή τρίτων χωρών, ώστε να αποτραπεί χρήση από κράτη που απειλούν κράτη-μέλη.

Μιλώντας πάντως στο ραδιόφωνο του ΡΙΚ, πριν από μερικές ημέρες, ο υπουργός Άμυνας της χώρας, Βασίλης Πάλμας τόνισε ότι σε ό,τι αφορά τις ευρωπαϊκές διαδικασίες σε πολιτικό και νομικό επίπεδο, η Τουρκία δεν μπορεί να συμμετέχει διότι είναι τρίτο κράτος της διεθνούς κοινότητας και, το κυριότερο, απειλεί ή βρίσκεται (παράνομα) σε κράτη-μέλη της κοινότητας. «Εννοούμε την Ελλάδα, η οποία βρίσκεται καθημερινά σε μία αντιπαράθεση με την Τουρκία στο Αιγαίο. Την ίδια ώρα η Τουρκία είναι κατοχική δύναμη στην Κυπριακή Δημοκρατία. Με βάση τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να συμμετάσχει ένα τρίτο κράτος σε αυτό τον κανονισμό θα πρέπει να υπάρχει ομοφωνία των κρατών-μελών. Η Τουρκία είναι αποκλεισμένη», επεσήμανε ο υπουργός.

Ωστόσο, μιλώντας στο euronews προ μηνών ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Άγγελος Συρίγος είχε εντοπίσει ένα παράθυρο στη διαδικασία: «Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι χώρες όπως η Τουρκία, οι οποίες έχουν βιομηχανίες που έχουν αγοράσει ευρωπαϊκές βιομηχανίες ή συμμετέχουν στο κεφάλαιό τους, όπως η περίπτωση της Piaggio στην Ιταλία, μπορούν να συμμετάσχουν χωρίς προβλήματα, επειδή τώρα έχουν "ευρωπαϊκή σφραγίδα". Εμφανίζονται ως ευρωπαϊκές εταιρείες, όχι ως τουρκικές εταιρείες».

Το πρόγραμμα SAFE δεν αποτελεί απλώς μια ακόμη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία, αλλά είναι ένας καθρέφτης των νέων ισορροπιών ασφάλειας στην ήπειρο και μια δοκιμασία για τη δυνατότητα των κρατών-μελών να συντονιστούν σε βάθος χρόνου.

Για την Ελλάδα, η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών δανείων δεν αφορά μόνο την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και τη συμμετοχή σε μια ευρύτερη προσπάθεια βιομηχανικής ανασυγκρότησης και τεχνολογικής αναβάθμισης.

Σε μια εποχή όπου η άμυνα, η οικονομία και η γεωπολιτική συνδέονται όσο ποτέ, το πώς θα διαμορφωθεί και θα υλοποιηθεί το ελληνικό επενδυτικό σχέδιο θα κρίνει όχι μόνο τη στρατιωτική ισχύ της χώρας, αλλά και τη θέση της στον νέο ευρωπαϊκό χάρτη. Το στοίχημα είναι μεγάλο, όμως η ευκαιρία είναι ακόμη μεγαλύτερη και η επιτυχία του SAFE θα αποτελέσει ένδειξη για το κατά πόσο η Ευρώπη μπορεί πραγματικά να μιλά και να δρα με μία φωνή.