Von der Leyen'in uçağını hedef alan Rus GPS sinyal bozucularına ilişkin çelişkili iddiaların gerçeklik payı var mı?

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in uçağının 31 Ağustos’ta Varşova’dan Bulgaristan’ın Filibe (Plovdiv) kentine seyahati sırasında Rusya kaynaklı GPS sinyal bozucularla hedef alındığına dair iddialar büyük spekülasyonlara yol açtı.

Resmi kaynakların, kesintinin Rusya’nın olası müdahalesinden kaynaklandığına dair ilk açıklamalardan geri adım atan çelişkili ifadeler kullanmasının ardından incelemeler daha da yoğunlaştı.

Zaman çizelgesi

1 Eylül – Financial Times haberi duyurdu. Haberde, Ursula von der Leyen’in uçağının — Lüksemburg merkezli LuxAviation havayolu tarafından işletilen bir charter uçak — 'Rusya kaynaklı olduğu iddia edilen GPS sinyal karıştırmasının' hedefi olduktan sonra Filibe (Plovdiv) Havalimanı üzerinde bir saat tur attığı ve iniş için kâğıt haritalar kullandığı bildirildi.

Aynı gün, Avrupa Komisyonu, Bulgar makamlarından aldıkları bilgilerin söz konusu sinyal karıştırmasının 'Rusya’dan gelen açık bir müdahale' nedeniyle gerçekleştiğini gösterdiğini açıkladı.

Günün ilerleyen saatlerinde, önde gelen uçuş takip sitesi FlightRadar24 bir açıklama yaparak, uçağın indiği sırada Filibe çevresinde herhangi bir GPS sinyal karıştırması olduğuna dair şüphe uyandıracak veriler bulunmadığını belirtti.

FlightRadar24’ün sağladığı veriler ayrıca uçağın planlanandan sadece dokuz dakika daha uzun sürdüğünü ortaya koydu. Bu durum, Financial Times’ın uçağın Filibe üzerinde bir saat boyunca tur attığı yönündeki ilk iddiasıyla çelişti.

Daha sonra, Financial Times’ın iniş sırasında 'kâğıt haritaların' kullanıldığı iddiası, Bulgar makamlarının yaptığı açıklamayla tartışmaya açıldı. Yetkililer, uçağın aslında ILS olarak bilinen yer tabanlı bir radyo seyrüsefer sistemiyle indirildiğini duyurdu.

Haberin çözülmeye başlamasıyla birlikte, uçağın pilotunun Bulgar hava trafik kontrolörlerine 'GPS ile ilgili sorunlar' yaşandığını bildirdiği bir ses kaydı ortaya çıktı. Bu kayıt, uçağın seyrüsefer sistemlerinde bir tür kesinti yaşandığını doğrular nitelikteydi.

Ancak birkaç gün sonra, 4 Eylül’de, Bulgar televizyon kanalı bTV’ye konuşan Başbakan Yardımcısı ve Ulaştırma Bakanı Grozdan Karadjov, hükümetin Avrupa Komisyonu’na bu konuda herhangi bir bilgi iletmediğini söyledi.

Bu açıklama, Bulgar makamlarının kesintinin Kremlin’in hibrit savaşıyla bağlantılı olduğunu düşündüğünü öne süren Avrupa Komisyonu’nun iddialarıyla çelişti.

Başbakan Yardımcısı’na göre Bulgar sivil havacılık yetkilileri, uçağın pilotu ile kontrol kulesi arasındaki konuşmanın kaydını Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı’na (EASA) iletti. Ancak bu görüşmede yalnızca GPS ile ilgili “küçük sorunlardan” bahsedildi, Rusya’ya dair herhangi bir atıfta bulunulmadı.

Karadjov, “EASA’nın hâlâ uçağın bilgisayarlarını söküp bu bilgisayarların neleri kaydettiğini incelemesi gerekiyor,” diye ekledi.

Aynı gün, Bulgaristan Başbakanı Rosen Zhelyazkov, parlamentoda yaptığı konuşmada Filibe (Plovdiv) Havalimanı çevresinde GPS sinyalinin “uzun süreli kesilmesi veya karıştırılmasına” dair “herhangi bir kanıt bulunmadığını” söyledi.

Zhelyazkov daha sonra önceki sözlerinden geri adım atar gibi göründü ve “yer tabanlı cihazlarla” herhangi bir sinyal karıştırmasının tespit edilmediğini, ancak bunun “uçaktaki cihazların” karıştırmaya maruz kalmış olma ihtimalini dışlamadığını belirtti.

Başbakan, Bulgar makamlarının ilk başta böyle bir soruşturma açılmayacağını açıklamasına rağmen, olayın aydınlatılması için havacılık yetkililerine bir inceleme başlatmaları talimatını verdi.

Analistlerden çelişkili görüşler

Euronews’un görüştüğü bazı analistler, olayın bir “sahte sinyal (spoofing)” ya da “sinyal karıştırma (jamming)” vakası olabileceğini savunurken, diğerleri Filibe (Plovdiv) çevresinde söz konusu gün GPS karıştırmasına dair hiçbir kanıt bulunmadığını kesin bir dille ifade etti.

Flightradar24 İletişim Direktörü Ian Petchenik, Euronews’a yaptığı açıklamada, uçaktan alınan Navigasyon Bütünlük Kategorisi (NIC) değerlerinin analizine göre “uçağın transponder’ının kalkıştan inişe kadar iyi GPS sinyal kalitesi rapor ettiğini” söyledi. NIC, uçağın aldığı seyrüsefer verilerinin kalitesini gösteren bir göstergedir.

Ancak Petchenik, parazitin “uçak içindeki bir sistemden ya da başka bir kaynaktan kaynaklanmış olabileceğini” de sözlerine ekledi.

Ancak Finlandiya’daki Vaasa Üniversitesi’nden Mahmoud Elsanhoury, Euronews’a yaptığı değerlendirmede, sinyal sahteciliği (spoofing) yapanların, uçaklara aslında doğru olmayan veriler gönderirken aynı zamanda “iyi sinyal seviyeleri” varmış gibi gösterebilen giderek daha gelişmiş teknikler kullandığını söyledi.

Elsanhoury, “Eğer sinyal seviyesi iyi görünüyor ancak pilot sürekli daireler çiziyorsa, bu çok güçlü bir şekilde spoofing olayına işaret eder,” diye açıkladı.

Her ne kadar bu olayla ilgili pek çok şüphe bulunsa da, Moskova Şubat 2022’de Ukrayna’ya yönelik topyekûn işgalini başlattığından bu yana özellikle Baltık Denizi çevresinde uçak ve gemileri hedef alan GPS karıştırmalarını yoğunlaştırdı.

Avrupa Komisyonu sözcüsü ise perşembe günü yaptığı açıklamada, “Ne yazık ki bu olayın yalnızca başkana özgü olmadığının, özellikle doğu sınırımıza yakın uçan pek çok uçakta düzenli olarak yaşandığının çok iyi farkındayız,” dedi ve tehditle mücadele için 'Avrupa Birliği’nin koordineli bir eyleme ihtiyaç duyduğunu' vurguladı.