Ukrayna'ya tazminat kredisi verilmezse ne olur? AB alternatif planları değerlendiriyor

Avrupa Birliği'nin, Trump yönetiminin geri çekilmesinden ciddi şekilde etkilenen dış yardım akışı sona ermeden önce Ukrayna'nın mali ve askerî taahhütlerini desteklemenin bir yolunu bulması için zaman hızla geçiyor.

Riskler yüksek. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy ülkesinin önümüzdeki yılın "en başından" itibaren finansmana ihtiyaç duyacağını söyledi.

"Bunun mümkün olup olmadığını bilmiyorum. Her şey bize bağlı değil," dedi.

Geçtiğimiz hafta Belçika, Rusya Merkez Bankası'nın dondurulmuş varlıklarını kullanarak Kiev'e 140 milyar euro kredi verilmesini öngören çığır açıcı bir planı askıya aldı. Varlıkların ana sahibi olarak Belçika, Moskova'nın misillemesi karşısında yalnız kalabileceğinden endişe ediyor ve üye ülkeler arasında tam bir dayanışma sağlamak için ciddi garantiler talep ediyor.

Tazminat kredisi ilkesi pek çok başkentten geniş destek görmüş olsa da, liderler aralık ayında ya tamam ya devam zirvesi için yeniden bir araya geldiğinde AB'nin Belçika Başbakanı Bart De Wever'i ikna edip edemeyeceği belirsizliğini koruyor.

Avrupa Komisyonu'nun önümüzdeki haftalarda tazminat kredisine olası alternatifleri en iyiden en kötüye doğru sıralayan bir seçenekler belgesi sunması bekleniyor.

İşte merakla beklenen belgenin içerebileceği (ya da içermeyeceği) seçenekler:

Orijinal tazminat kredisi

Belçika hükümeti tarafından gündeme getirilen bir dizi soru ve endişeye rağmen Komisyon ilk fikrine sadık kalma eğiliminde: Tazminat kredisi.

Geçici plan uyarınca, Brüksel'deki merkezi bir menkul kıymet saklama kuruluşu olan Euroclear, hareketsiz hale getirilen Rus varlıklarını Komisyon'a aktaracak ve Komisyon da bu fonları Ukrayna'ya tazminat kredisi vermek için kullanacak. Söz konusu 140 milyar euro tutarındaki kredi, zaman içerisinde ve koşullara bağlı olarak kademeli olarak ödenecek.

Ukrayna'dan krediyi ancak Rusya'nın neden olduğu zararları tazmin etmeyi kabul etmesinin ardından geri ödemesi istenecek. Daha sonra Komisyon Euroclear'a geri ödeme yapacak ve Euroclear da Rusya'ya geri ödeme yaparak döngüyü tamamlayacak ve teoride el koymayı önleyecek.

Bu haftanın başlarında Ursula von der Leyen planın "önemsiz" olmadığını kabul etti ancak "yasal olarak sağlam" olduğu ve çözülmemiş tüm soruların çözülebileceği konusunda ısrar etti.

Özel olarak Komisyon yetkilileri, ulusal bütçelerin istikrarsız durumunun nihayetinde cesur çözüm lehine en güçlü argümanı kanıtlayacağını söylüyor.

Von der Leyen'in yanında duran Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen, "Benim için tazminat kredisinin alternatifi yok," dedi.

"Bu ileriye dönük tek yol ve Rusya'nın Ukrayna'da yaptığı ve verdiği zararları ödemesi fikrini gerçekten çok seviyorum."

Genişletilmiş bir tazminat kredisi

Belçika'dan en çok tekrarlanan şikayetlerden biri, Komisyon'un planının sadece Euroclear'de tutulan varlıklara, yaklaşık 185 milyar euroya dayanması. (AB'nin, devam etmekte olan bir G7 kredi hattını karşılamak için 45 milyar euro ayırması gerekecek.)

Oysa Komisyon geçtiğimiz üç yıl boyunca AB topraklarında dondurulmuş halde bulunan Rus Merkez Bankası varlıklarının yaklaşık 210 milyar euro değerinde olduğunu kamuoyuna açıklamıştı.

Bu da aşağı yukarı 25 milyar euronun hesaba katılmamış olabileceği anlamına geliyor.

De Wever sonuçsuz kalan zirvenin ardından, "En şişman tavuk Belçika'da ama etrafta başka tavuklar da var," dedi. "Kimse bunun hakkında konuşmuyor."

Komisyon şu ana kadar diğer varlıkların yerini açıklamayı reddetti.

Avrupa Parlamentosu'nun araştırma servisi tarafından kısa süre önce yapılan bir çalışmaya göre, Fransa'nın elinde yaklaşık 19 milyar euro - tam ölçekli işgalin başlangıcında bildirilen 22,8 milyar euro ile aynı doğrultuda - ve Lüksemburg'un elinde yaklaşık 10 milyar euro ila 20 milyar euro bulunuyor.

Her iki ülke de başlangıçta tazminat kredisi konusunda endişelerini dile getirdi.

Lüksemburg maliye ve dışişleri bakanları Euronews'e yaptıkları ortak açıklamada çok daha farklı bir rakam verdiler. "Rusya Merkez Bankası'nın şu anda Lüksemburg'da dondurulmuş varlıklarının miktarı 10 bin euronun altında," dediler.

Komisyon, AB topraklarında kalan varlıkları araştırabilir ve bunları teklifine ekleyebilir, böylece Belçika'nın temel şikâyetlerinden birini ele almış olur. Ancak varlıklar özel hesaplarda tutuluyorsa, banka gizliliği ilkesi görevi zorlaştırabilir.

Tüm bunların toplamı yine de Belçika'da tutulan ve teklifin merkezinde yer almaya devam edecek olan meblağdan önemli ölçüde daha az olacaktır.

İngiltere, Kanada ve Japonya da Rus egemen varlıklarının hisselerine sahiptir, ancak AB yargı yetkisi altında olmadıkları için Komisyon bunları bir araya getirme yetkisine sahip değil.

Varlıklar olmadan ortak borç

Belçikalılar ret kararlarını iki katına çıkarırlarsa, Komisyon'un kredi planı çökecek ve başka bir yerden finansman sağlamak zorunda kalacaklar. Seçeneklerden biri mali piyasalar.

Komisyon Ukrayna'ya verilecek yeni bir krediyi desteklemek üzere tüm üye devletler adına yeni borçlanma yapabilir. Bu, savaşın ilk yıllarında Kiev'in bir noktada geri ödemek zorunda kalacağı Makro-Mali Yardım (MFA) programlarını oluşturmak için yapılmıştı.

Ancak işgal altındaki bir ülke olan ve devasa yeniden inşa maliyetleriyle karşı karşıya bulunan Ukrayna'ya yeni bir geri ödemeli kredi yüklenmesi ters etki yaratabilir.

Alternatif olarak, Komisyon hibe ya da başka bir deyişle bağış dağıtmak üzere ortak borç verebilir. Bu senaryoda mali yük üye devletlerin sırtına biner ki bu da nakit sıkıntısı çeken ve mali imkânları kısıtlı olan pek çok başkent için kabul edilmesi zor bir ihtimaldir.

De Wever, "Eğer Avrupa para yaratmak istiyorsa, para yaratabilir. Buna borç denir," dedi. "Ancak elbette bu da çok hassas bir konu."

İkili anlaşmalar

Eğer AB düzeyinde bir eylem gerçekleşmezse, ülkeler arası anlaşmalar bir seçenek olabilir ve bu da yeni bir seçenek olmayacaktır.

Geniş çaplı işgalin başlamasından bu yana üye devletler Ukrayna'ya tamamen ikili bazda yardım sağladılar. Bu durum Macaristan'ın askerî yardım konusundaki vetosunun aşılmasına yardımcı olduama aynı zamanda başkentler arasında büyük görüş ayrılıklarına da neden oldu.

Kiel Enstitüsü'ne göre Almanya (17,7 milyar euro), Danimarka (9,2 milyar euro), Hollanda (8 milyar euro) ve İsveç (7,1 milyar euro) Ukrayna'ya silah ve mühimmat sağlayan başlıca ülkeler. Buna karşılık İtalya ve İspanya gibi ülkeler, hatırı sayılır ekonomik büyüklüklerine rağmen oldukça geride kalmaktadır.

Benzer bir dinamik, hem bütçe hem de askerî ihtiyaçları kapsayacak şekilde önümüzdeki yıllarda Ukrayna'ya desteğin sürdürülmesi için tekrarlanabilir. Komisyon, tüm farklı zarflar arasında tutarlılığı sağlamak için koordinatör olarak hareket edebilir.

Ancak bu model, seçim dönemlerine karşı son derece hassas olacağından önemli dezavantajları da beraberinde getirecektir. Yeni göreve gelen bir başbakan yardımı azaltmaya ya da sonlandırmaya karar verebilir ve bu da diğer üye devletleri devreye girerek kesintiyi telafi etmeye zorlayabilir.

Bu nedenle Komisyon, siyasi dalgalanmalara karşı korunaklı olacak AB düzeyinde bir çözüm sunmayı tercih ediyor. Bu mantık, 2024 yılında 50 milyar euro değerinde özel bir bütçe aracı olan Ukrayna Aracı'nın oluşturulmasına ilham verdi.

Daha da önemlisi, sadece 18 milyar euro kaldı. Bu rakam Kiev bütçesinin 2026-2027 yılları için ihtiyaç duyacağı yaklaşık 60 milyar euro tutarındaki dış yardımdan çok daha azdır.

Geçici kredi

Aralık zirvesi liderler için bir karar zamanı olarak görülse de Belçika (ya da başka bir üye ülke) seçenekleri tartışmak için ek süre talep edebilir. Euronews'in geçen haftaki zirvenin ardından Aralık ayının "mutlak son tarih" olarak görülüp görülmediği sorusuna Ursula von der Leyen bir tarih vermedi.

Eğer bir karar alınmaz ve sorun gelecek yıla sarkarsa, AB bir köprü çözümle yetinebilir: Ukrayna'nın en acil ihtiyaçlarını altı ay boyunca karşılayacak daha küçük bir kredi.

Bu kredi, devlet varlıklarına ilişkin tartışmalar en üst düzeyde devam ederken mali bir yara bandı görevi görecektir. Vergi mükelleflerinin tepkisinden endişe eden hükümetler için daha kolay bir satış olabilir, ancak sadece tenekeyi yola atmış olur.

Nihayetinde, liderlerin neyin eşi benzeri görülmemiş bir mali operasyon teşkil ettiğine karar vermeleri gerekecek.