Ukrayna'ya tazminat kredisi: Kim destekliyor, kim karşı çıkıyor?

Avrupa Birliği önemli bir sorunla boğuşuyor: Ukrayna'nın 2026 ve 2027 yılları için bütçe ve askerî ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağı.

ABD'nin fiilen devre dışı kalmasıyla birlikte blok, Kiev'e yaptığı mali katkıyı önümüzdeki iki yıl için en az 90 milyar euroya çıkarmak zorunda kalacak. Ancak nasıl?

Liderler perşembe günü nihai kararı vermek üzere bir araya geldiklerinde masada iki farklı çözüm bulacaklar.

A Planı: Rusya'nın dondurulan varlıklarına dayalı sıfır faizli bir tazminat kredisi verilmesi.

B Planı: Ortak borç olarak üstlenilmesi.

Her iki planın da önemli artıları ve eksileri var ve Brüksel'de yapılacak 'ya tamam ya devam' zirvesinde bunların ağırlığı hissedilecek.

Üst düzey bir diplomat, "Masada pek de hoş seçenekler olmadığı açık," dedi. "Tüm seçenekler maliyetli, karmaşık ve zor."

Ortak borç üstlenmek oy birliği gerektirdiğinden ve bu aşamada bunu başarmak neredeyse imkânsız olduğundan, odak noktası A Planı: Tazminat kredisi. Ancak modern tarihte emsali olmayan bu öneri AB liderlerini keskin bir şekilde ikiye böldü.

Kimler destekliyor?

Tazminat kredisinin Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve Almanya Şansölyesi Friedrich Merz gibi iki ateşli savunucusu var.

Von der Leyen girişimi ilk olarak eylül ayı başlarında yaptığı konuşmada, herhangi bir ayrıntı vermeden dile getirdi. Günler sonra Merz, Financial Times'da yayınlanan ve güçlü tonuyla diğer başkentleri şaşırtan bir köşe yazısında tutkulu bir savunma yaptı.

Plana göre, Şubat 2022'den bu yana dondurulan Rus Merkez Bankası'nın varlıklarını elinde tutan finans kuruluşları nakit bakiyelerini Komisyon'a aktaracak ve Komisyon da Ukrayna'ya sıfır faizli kredi verecek.

Kiev'den geri ödemeyi ancakMoskova'nın savaşı sona erdirmesi ve işgalinin yol açtığı zararı telafi etmesinin ardından yapması istenecek. Moskova o zaman parasını geri alabilecek ve döngü tamamlanmış olacak.

Von der Leyen, "Bu aynı zamanda Rusya'ya, savaşın kendi taraflarında uzamasının onlar için yüksek bir maliyet getireceği yönünde çok açık bir mesajdır," dedi.

Rusya'nın işgal ettiği ülkeyi desteklemek için Rusya'nın egemen varlıklarını kullanmaya yönelik bu cesur girişim kısa sürede manşetlere taşındı ve kilit üye devletlerin desteğini çekti.

Üç İskandinav lider - Danimarka'dan Mette Friederisken, İsveç'ten Ulf Kristerssonve Finlandiya'dan Petteri Orpo - yeni borç verme fikrini reddederken tazminat kredisine tam destek veren ilk liderler arasında yer aldılar. Polonya'danDonald Tusk, Estonya'dan Kristen Michal, Letonya'dan Evika Siliņa, Litvanya'dan Gitanas Nauseda ve İrlanda'dan Micheal Martin de hemen ardından kredinin lehinde artan çağrılara katıldılar.

Ortak mektupta, "Mali açıdan en uygulanabilir ve siyasi açıdan en gerçekçi çözüm olmasının yanı sıra, Ukrayna'nın saldırının yol açtığı zararları tazmin etme hakkına ilişkin temel ilkeleri de ele alıyor," denildi.

Ukrayna'nın en büyük mali bağışçılarından biri olan Hollanda da güçlü bir şekilde destekliyor.

Sesleri daha az çıksa da diğer destekçiler İspanyave Portekiz de öyle ya da böyle Ukrayna'ya istikrarlı bir finansman sağlanması gerektiğini vurguluyor.

İspanya Ekonomi Bakanı Carlos Cuerpo Euronews'e yaptığı açıklamada, "Tazminat kredisine devam edebilmek için çok çalışıyoruz. İspanyol tarafı olarak biz de ilerleme kaydediyoruz. Hem yasal hem de siyasi olarak ilerlemek için alan olduğunu düşünüyoruz," dedi.

Bir de Fransa var.

Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un yüksek riskli tartışmalarda şaşırtıcı derecede düşük bir profil çizmesi, bloğun ikinci büyük devletinin gerçekte nerede durduğuna dair soru işaretleri yaratıyor. Fransa'nın açıklanmayan özel bankalarda 18 milyar euro tutarında Rus devlet varlığına sahip olması bu gizemi daha da arttırıyor.

Elysee, "Bu, ticari bankalardaki devlet varlıklarını da içeren başka seçenekler ya da daha geniş seçenekler üzerinde çalışmadığımız anlamına gelmiyor," diyor. "Ancak yine de bu varlıkların niteliği ve özellikle de mevcut sözleşmelerin niteliği aynı değil."

Macron'un tazminat kredisine karşı olduğu düşünülmese de, kamusal söylemde göze çarpan yokluğu Merz'i tek başına üstlenmek zorunda bıraktı. Avrupa'nın vereceği karar onun şansölye olarak konumunu yeniden tanımlayabilir.

Merz, "Kendimizi kandırmayalım. Eğer bunu başaramazsak, Avrupa Birliği'nin hareket kabiliyeti daha uzun bir süre olmasa bile yıllarca ciddi şekilde zarar görecektir," diye uyardı.

Kim karşı çıkıyor?

Tazminat kredisinin sansasyonelliği, Rus varlıklarının baş sorumlusu Belçika ve onun başbakanı Bart De Wever olmadan anlaşılamaz.

De Wever, ister bir konuşma, ister bir basın toplantısı ya da bir röportaj olsun, "temelden yanlış" ve "çok yönlü tehlikelerle" dolu olduğunu düşündüğü teklife karşı duyduğu yoğun hoşnutsuzluğu kesin bir dille ifade etmek için her fırsatı değerlendirdi.

De Wever von der Leyen'e gönderdiği sert mektupta, "Eğer bundan kaçınılabilecekse, neden tüm olası sonuçlarıyla birlikte keşfedilmemiş yasal ve mali sulara girelim ki?" diye sordu.

"Tazminat kredisi seçeneğinden kaynaklanacak risk ve riskleri Belçika'nın tek başına üstlenmesini asla taahhüt etmeyeceğim."

De Wever'in tercih ettiği seçenek ise ortak borçlanma. Ancak üç önemli koşulun yerine getirilmesi halinde tazminat kredisini onaylayabileceğini söyledi: Risklerin tam olarak karşılıklı hale getirilmesi, etkin likidite garantileri ve Rus varlıklarını elinde bulunduran ülkelerin toplam yük paylaşımı.

O zamandan bu yana büyükelçiler Komisyon tarafından sunulan yasal metinleri gözden geçirmek ve Belçika'nın endişelerini gidermek için durmaksızın çalışıyorlar.

Ancak De Wever bu mücadelesinde yalnız değil. Yeni bir kamuoyu yoklaması Belçika vatandaşlarının yüzde 65'inin tazminat kredisine karşı olduğunu gösteriyor. Rusya'nın 185 milyar euroluk varlığını elinde tutan ve Moskova tarafından dava edilen Euroclear da öneriyi "çok kırılgan", mali açıdan riskli ve yasal açıdan deneysel olarak nitelendirerek eleştirdi.

De Wever'in direniş kampanyası geçen hafta İtalya, Bulgaristanve Malta'nın Komisyon'u "öngörülebilir parametreler" ve "önemli ölçüde daha az risk" içeren "alternatif çözümler" keşfetmeye çağıran bir bildiride Belçika'ya katılmasıyla beklenmedik bir destek aldı.

Bu çözümlerin, Kiev'in finanse edilmeye devam etmesini ve liderlerin masadaki iki ana seçeneği tartışmak için daha fazla zamana sahip olmasını sağlamak için bir "köprü" görevi görmesi gerektiğini söylediler. Deklarasyon tazminat kredisini açıkça reddetmekten uzak olsa da belirsizliği derinleştirdi.

Bir AB yetkilisi, "Ne tür çekinceleri olduğunu daha netleştirmemiz gerekiyor," dedi.

Bu arada Çek Cumhuriyeti'nin yeni başbakanı Andrej Babis, geçen hafta Brüksel'de görüştüğü De Wever ile aynı fikirde olduğunu söyledi ve Komisyon'un Kiev'e yardımcı olmak için "başka yollar bulması gerektiğini" öne sürdü.

Babis, "Her halükarda, yardıma mali olarak katkıda bulunmayacağız," dedi. "Çek bütçesinden herhangi bir para ya da garanti sağlayamayız."

Belçika'dan farklı olarak Macaristan'da Viktor Orban, yöntemi ne olursa olsun Ukrayna'ya yeni bir yardımı onaylamayı kesin bir dille reddediyor.

Orban, "Avrupa savaşı sürdürmek ve hatta genişletmek istiyor. Savaşı Rusya-Ukrayna cephe hattında sürdürmek ve dondurulmuş Rus varlıklarına el koyarak ekonomik hinterlanda yaymak istiyor," diyor. "Bu adım açık bir savaş ilanı anlamına gelir ve Rusya tarafından misillemeyle karşılanacaktır."

Yakın müttefiki Slovakya'nınRobert Fico, Kiev'e yapılacak yeni bir askerî yardıma karşı çıkma sözü verdi. Ancak Fico, Ukrayna'nın savaş sonrası yeniden inşasını desteklemek ve Orban'ın veto ettiği AB üyeliği teklifini ilerletmek için yeni fonlar ayırmaya istekli.

"Eğer Batı Avrupa için bir Rus'un ya da Ukraynalı'nın hayatı bir boka değiyorsa, ben böyle bir Batı Avrupa'nın parçası olmak istemiyorum," diyen Fico, bir AB liderinin nadiren kullandığı küfürlerden birine imza attı.

"Yeni yıla kadar Brüksel'de oturmak zorunda kalsak bile, Ukrayna'nın askerî harcamalarına destek sağlayacak hiçbir şeyi desteklemeyeceğim."

Peki ne olabilir?

Zirve öncesi durum giderek daha zor bir hal alıyor.

Teknik olarak, tazminat kredisi nitelikli çoğunlukla ilerleyebilir: Bloğun toplam nüfusunun en az yüzde 65'ini temsil eden en az 16 üye devlet.

Bu da yukarıda bahsi geçen yedi şüphecinin - Belçika, İtalya, Bulgaristan, Malta, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Slovakya - planı sekteye uğratmak için yeterli olmadığı anlamına geliyor.

Üst düzey bir diplomat, "Nitelikli bir çoğunlukla çalıştığınızda, üye devletler plana dâhil olma konusunda çok daha istekli olurlar çünkü oylamada geride kalma olasılığı vardır," dedi.

"Bu son derece hassas ve zor bir konu ve bu tür konularda her zaman tüm üye devletlerin endişelerini dikkate almak için aşırı çaba sarf edersiniz. Bu kolaylıkla yapabileceğiniz bir şey değildir."

Almanya, İspanya, Polonya, İskandinav ülkeleri ve Baltık ülkelerinin tamamının lehte görüş bildirdiği bir ortamda, karşı grubun elindeki tek ağır top olan Fransa'nın U dönüşü yaparak aleyhte pozisyon alması gerekiyor. Ancak Macron'un Ukrayna'nın egemen ve bağımsız bir ulus olarak kaderini garanti altına alma konusundaki kişisel kararlılığı göz önüne alındığında sert bir "Hayır" olası değil.

Her halükarda diplomatlar ve yetkililer, tüm riskleri ve belirsizlikleriyle birlikte tazminat kredisini De Wever'in başının üstünde onaylamanın siyasi açıdan sürdürülemez olacağını kabul ediyor.

Üst düzey bir AB yetkilisi, "Liderler Belçika'nın tazminat kredisindeki orantısız payının çok farkında ve bu dikkate alınıyor," dedi.

Yetkili, Macaristan'ı kastederek "Gerçekçi olursak, 27 ülke mümkün olmayacaktır," diye ekledi. "Mümkün olduğunca 26'ya yakın olmayı umuyoruz."

Hem tazminat kredisi hem de ortak borcun ödenememesi halinde, Komisyon'dan Ukrayna'nın temerrüde düşmesini önlemek için geçici bir mali çözüm sunması istenecek. Ülkenin nisan ayı gibi yeni bir dış yardıma ihtiyacı var, dolayısıyla zaman hızla ilerliyor.

Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy için tazminat kredisi mali olduğu kadar hesap verebilirlikle de ilgili.

Zelenskiy, "Dondurulan varlıklar muhtemelen bazı ülkelerdeki bazı indirimleri dengeleyebilir. Çünkü bu gerçekten ciddi bir destek olacaktır. Bu destek olmadan Ukrayna'nın ekonomik olarak sağlam durma ihtimalini görmüyorum," diye uyardı.

"Böyle bir açığı bazı belirsiz alternatiflerle ya da muğlak vaatlerle kapatabileceğimizi düşünmüyorum."