Ukrayna için onarım kredisi tartışmaları: Rusya'nın dondurulmuş varlıkları nerede?

Belçika Başbakanı Bart De Wever geçen ayki AB zirvesinde Rusya Merkez Bankası'nın hareketsiz varlıkları kullanılarak Ukrayna'ya 140 milyar euroluk tazminat kredisi verilmesini öngören cüretkâr planı engellediğinde tek başına bırakıldığından şikâyet etti.

Ne de olsa bu cüretkâr proje, G7 müttefiklerinin kendi yetki alanlarına yayılmış yaklaşık 300 milyar euroluk dondurulmuş devlet varlığına sahip olduklarını defalarca kez söylemelerine rağmen tamamen Brüksel merkezli merkezi menkul kıymetler deposu Euroclear'de tutulan fonlara dayanıyor.

De Wever, "En şişman tavuk Belçika'da ama etrafta başka tavuklar da var," dedi. "Bunu kimse hiç konuşmuyor."

Gerçekten de kimse, ya da neredeyse kimse konuşmuyor.

De Wever'in sonuçsuz kalan zirvede yaptığı açıklamaların ardından Euronews, basında çıkan haberler ve bağımsız analizler aracılığıyla Rus Merkez Bankası'nın varlıklarının bir kısmını elinde bulundurduğu tespit edilen Batılı ülkelere ulaştı.

Fransa, Lüksemburg, Almanya, İsviçre, İngiltere, ABD, Kanada, Japonya ve Avustralya... Bu ülkelerin hepsi Kremlin'in "savaş makinesini" felce uğratmak ve Ukrayna'nın işgalini sona erdirmek için uluslararası çabalara destek veriyor.

İronik bir şekilde, en kesin yanıtlar geleneksel olarak finansal belirsizlikle en çok bağlantılı olan iki ülkeden geldi: Lüksemburg ve İsviçre.

Avrupa Parlamentosu'nun (AP) araştırma servisi tarafından kısa süre önce yapılan bir çalışmaya göre Lüksemburg, 10 ila 20 milyar euro arasında Rusya’ya ait devlet varlıklarını elinde tutuyor.

Ancak Lüksemburg Maliye ve Dışişleri bakanları ortak bir açıklamayla bu rakamın çok farklı olduğunu duyurdu. Açıklamada, “Rusya Merkez Bankası’na ait ve Lüksemburg’da dondurulmuş durumda bulunan varlıkların tutarı 10 bin euronun altındadır,” denildi.

Öte yandan İsviçre, ticari bankalarda tutulan yaklaşık 7,45 milyar İsviçre frangı —yaklaşık 8 milyar euro— değerinde Rus devlet varlığı bulunduğunu doğruladı.

Ne AB ne de G7 üyesi olan İsviçre, tazminat kredisi verme girişimini takip etmek zorunda değil. Yine de süreci yakından takip ediyor.

Açıklamada, "Federal Konsey, finansal piyasalar ve uluslararası finansal sistemdeki gelecekteki merkez bankası operasyonları için istenmeyen sonuçlardan kaçınmak amacıyla, uluslararası hukuk, İsviçre'nin dış politika hedefleri ve finansal istikrarın korunması da dahil olmak üzere İsviçre hukukunu dikkate alarak pozisyonunu belirleyecektir," denildi.

Euronews'in ulaştığı diğer ülkeler farklı uzunluklarda açıklamalar yaptı ancak ne kadar Rus devlet varlığına sahip olduklarını açıklamaktan kaçındı.

Harekete geçirilmeyen fonlarda sınırlı bir paya sahip olduğu tahmin edilen Almanya, veri koruma gereklilikleri ve AB yaptırım yasası nedeniyle ülkedeki "Rus Merkez Bankası varlıklarının hacmini veya yerini açıklayamayacağını" belirtti.

Japonya da aynı şekilde taahhütte bulunmadı. Tokyo tarafından hiçbir zaman resmi olarak teyit edilmese de Japonya'nın Rus devlet varlıklarında 25 milyar ila 30 milyar euro arasında bir meblağa sahip olduğu düşünülüyor. (De Wever Japonya'nın tek başına 50 milyar euro tuttuğunu iddia ediyor).

"Japonya hükümeti, Rusya'nın Japonya'da bulunan egemen varlıklarının miktarı ve yerleri de dahil olmak üzere ayrıntılarına ilişkin bilgileri açıklamamaktadır. Dolayısıyla bu konuda yorum yapmaktan kaçınıyoruz," denildi.

Fransa'nın eski Maliye Bakanı Bruno de Maire daha önce Rusya Merkez Bankası'ndan 22,8 milyar euroyu hareketsiz hale getirdiğini söylemiş olsa da, topraklarında korunan varlıkların değeri hakkında yorum yapmayı reddetti.

ABD Hazine Bakanlığı ise Euronews'e herhangi bir yanıt vermedi.

Eylül 2023'te Axios, Rus Elitleri, Vekilleri ve Oligarkları (REPO) olarak bilinen küresel bir görev gücünün Amerikan bankacılık sistemine yayılmış Rus egemen varlıklarında tahmini 5,06 milyar dolar(4,41 milyar euro) bulduğunu bildirdi.

Sessizlik duvarı

Batı'daki şeffaflık eksikliği Belçika'daki açıklıkla tam bir tezat oluşturuyor.

Euroclear düzenli olarak Rus devlet varlıklarına, bunların para birimlerine göre dağılımına ve elde ettikleri talih kuşu karlarına ilişkin raporlaryayınlıyor. Politika yapıcılar, yatırımcılar, gazeteciler ve analistlerin hepsi bu verilere erişebiliyor.

Kuşkusuz Euroclear, merkezi bir menkul kıymet saklama kuruluşu olarak, müşterileri korumak için gizlilik ve mahremiyet ilkelerinin kutsal kabul edildiği özel bankalara kıyasla daha katı şeffaflık ve gözetim standartlarına tabi.

Bugün itibarıyla G7 müttefiklerinin kontrol ettikleri Rus devlet varlıklarının ayrıntılı bir dökümünü sunamamaları, tazminat kredisi bağlamında göze batacak ölçüde ciddi bir başarısızlık.

İddialı 140 milyar euroluk kredi teklifini hazırlayan Avrupa Komisyonu, Euroclear'in ötesine bakıp bakmayacağına ilişkin soruları defalarca kez geçiştirdi.

Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü'nde (PISM) kıdemli bir araştırmacı olan Dr. Szymon Zareba, Rus Merkez Bankası varlıklarının tam yerini ve değerini belirlemeye çalıştı ancak o da araştırmaları sırasında Euronews'in karşılaştığı engellere tosladı.

Zareba, "Bazı G7 ve AB üyesi ülkelerin temsilcileriyle yaptığımız gayrı resmi görüşmelerde, varlıkların tam boyutuna ilişkin verilerin neden kamuya açık olmadığına dair herhangi bir bilgi alamadık," dedi.

Araştırmacı, varlıklarla ilgili net istatistiklerin açıklanmasının, Rusya'da halen faaliyet gösteren Batılı şirketleri Kremlin'in misilleme olarak el koymasına maruz bırakabileceği görüşüne karşı çıktı ki bu ihtimal De Wever tarafından da dile getirilmişti.

"Sonuçta Rusya, savaş başlamadan önce fonlarının nereye yatırıldığını, varlıklarının ne zaman dondurulduğunu ve kimin özel mülkünü hedef alacağını tam olarak biliyor," diye ekledi.

Bu arayışta sürekli olarak karşılaşılan bir başka engel de, Rusya Merkez Bankası rezervleri gibi devlete ait malvarlıkları ile oligarklar ve iş dünyası liderleri gibi yaptırım uygulanan Rus bireylerin özel malvarlıkları arasındaki (nadir) ayrım.

İngiltere bunun en iyi örneği. Ülke bir yandan tazminat kredisinin arkasına ağırlığını koydu.

Dışişleri Bakanı Yvette Cooper, The Times'a verdiği demeçte, "Şimdi Rusya'nın dondurulmuş egemen varlıklarını Ukrayna'yı desteklemek için kullanmak üzere uluslararası eylem zamanıdır," dedi. "Çünkü açıkçası, Ukrayna'ya verdikleri zararın bedelini ödemesi gereken Rusya'dır."

Ancak öte yandan, ne kadar varlığa sahip olduğu konusunda kafa karışıklığı yarattı.

Mayıs 2025 itibarıyla, İngiltere Finansal Yaptırımlar Uygulama Ofisi (OFSI), Şubat 2022'den bu yana Rusya'ya uygulanan çoklu yaptırımların bir sonucu olarak dondurulan 28,7 milyar sterlin (yaklaşık 32,6 milyar euro) tutarında varlık kaydetti. Ancak gerçekte, manşetlerde sıklıkla yer alan 28,7 milyar sterlin, devlet varlıklarını tamamen hariç tutuyor.

İngiliz hükümeti farklı bir rakam vermeyi reddetti.

Kanada Kraliyet Atlı Polisi (RCMP) ülkedeki Rus varlıklarının 185 milyon dolarının (114 milyon euro) dondurulduğunu ve bunun sonucunda 473 milyon dolarlık (291 milyon euro) finansal işlemin engellendiğini açıkladı. Ancak Euronews'e ulaşan bilgilere göre, bu miktarın ne kadarının Rusya Merkez Bankası'na ait olduğu bilinmiyor.

Daha az bir miktara sahip olan Avustralya da bir döküm vermeyi reddetti.

Macfarlanes hukuk firmasında uluslararası yaptırımlar konusunda uzmanlaşmış kıdemli bir avukat olan Francis Bond, "Kesin rakamlar yok, bunun altını çizmekte fayda var. Her bir eyaletin bir fikri olabilir - ya da kendi yetki alanlarında tam olarak ne olduğuna dair kabaca bir fikirleri olmasını umarsınız ancak bunun üzerinde çok az kamu denetimi var," ifadelerini kullandı. "Tartışmanın bu kadar geniş bir çerçevede yapılmasının nedeni de bu."

"Daha önce hiç böyle bir şey önerildiğini görmemiştik. Ve bu tamamen olağanüstü ve olağandışı bir durum olarak görülen bir duruma verilen yanıt. İşte bu nedenle hukuki riskler, mali riskler ve siyasi riskler çok yüksek, çünkü bunun nasıl sonuçlanacağını belirleyecek bir yol haritasına sahip değiliz."