Ανατολική Μεσόγειος: Διπλωματικός πυρετός για θαλάσσιες ζώνες - Ρηματικές διακοινώσεις και διάλογος

Συνεχείς είναι οι κινήσεις των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου στην διπλωματική σκακιέρα, ιδιαίτερα σε ό,τι έχει να κάνει με την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Ένα ζήτημα που έχει μεν βάσεις στο διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας, αλλά υπάρχουν και οι ιδιαιτερότητες της περιοχής στον τομέα των διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας, Αιγύπτου, Τουρκίας και Λιβύης.

Τις τελευταίες ημέρες τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία παρουσίασαν χάρτες για τα θαλάσσια πάρκα, που αφορούν στην ουσία ζώνες προστασίας της θαλάσσιας ζωής όμως κάθε πλευρά προσπαθεί να περάσει και εμμέσως μια εικόνα των διεκδικήσεών της.

Τόσο η Άγκυρα όσο και η Αθήνα αντέδρασαν άμεσα στην ανακοίνωση της άλλης πλευράς, υπογραμμίζοντας ότι τα θαλάσσια πάρκα δεν έχουμε καμία ισχύ σε σχέση με τις θαλάσσιες διεκδικήσεις και τις ΑΟΖ.

Ας ξετυλίξουμε όμως το κουβάρι από την αρχή. Τον Νοέμβιο του 2019, Τουρκία και Λιβύη υπέγραψαν μνημόνιο με το οποίο όριζαν Ζώνη Αποκλειστικής Οικονομικής Εκμετάλλευσης η οποία παραβίαζε το διεθνές δίκαιο. Η ελληνική πλευρά σχολίασε ότι «Οι συντεταγμένες της απόπειρας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για ωμή παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και άλλων κρατών» ενώ το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο καταδικάστηκε από την ΕΕ αλλά και πολλά κράτη-μέλη, όπως και από τον πρόεδρο της Βουλής της Λιβύης, μίας χώρας με δύο κέντρα εξουσίας που καθιστά την κατάσταση αρκετά πολύπλοκη.

Η ξαφνική «αγάπη» Ερντογάν-Χαφτάρ

Και ενώ έκτοτε όλα είχαν «παγώσει» ή έτσι φαινόταν, η Αθήνα τον περασμένο Ιούνιο δημοσίευσε πρόσκληση για θάλασσιες έρευνες σε τέσσερα διαφορετικά σημεία, εκ των οποίων τα δύο νότια της Κρήτης.

Σχεδόν άμεσα αντέδρασε η Λιβύη κάνοντας λόγο για παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων ενώ ακολούθησε και διπλωματική ένταση στον ΟΗΕ ανάμεσα στους μόνιμους αντιπροσώπους των δύο χωρών.

Μόλις μετά από πέντε ημέρες, η Λιβύη εξαπέλυσε προειδοποιητική βολή ανακοινώντας κοινές σεισμικές έρευνες με την Τουρκία, νότια της Κρήτης και κοντά στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η Ελλάδα αντέδρασε επισήμως λέγοντας πως δεν θα «ανεχτεί οποιαδήποτε παραβίαση» των κυριαρχικών της δικαιωμάτων.

Η επίσημη αμφισβήτηση από τη Λιβύη μέσω ΟΗΕ

Στα μέσα Ιουλίου, η Λιβύη «χτύπησε» και επίσημα. Με Ρηματική Διακοίνωση της στον ΟΗΕ, αμφισβήτησε ευθέως τη μέση γραμμή που έχει ορίσει η Ελλάδα και βάσει της οποίας έχουν χαραχθεί τα οικόπεδα, όχι μόνο δυτικά αλλά και νότια της Κρήτης, και τα οποία προσφέρθηκαν για αδειοδότηση ερευνών. Παράλληλα, για πρώτη φορά αποτυπώνει σε επίσημο έγγραφο τη διεκδίκησή της εις βάρος της χώρας μας, όπως απορρέει το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο για τις θαλάσσιες ζώνες.

Η Τρίπολη χαρακτήρισε ρητά τις περιοχές αυτές ως «λιβυκές θαλάσσιες ζώνες» και κατηγορεί την Ελλάδα ότι, με τη χάραξη οικοπέδων, δημιουργεί τετελεσμένα που «παραβιάζουν τα κυριαρχικά της δικαιώματα» και «δεν είναι αποδεκτά», αν και αναγνωρίζει ότι είναι «αντικείμενο άλυτης διαφοράς μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας».

Οι ελληνικές κινήσεις στον ΟΗΕ

Ήδη πριν από την αποστολή Ρηματικών Διακοινώσεων από τη Λιβύη και με επιστολή της στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, η ελληνική Μόνιμη Αντιπροσωπεία είχε καταθέσει τις θέσεις της χώρας για σειρά θεμάτων, μεταξύ των οποίων και για τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σε αυτήν είχε ήδη -μεταξύ άλλων- ξεκαθαρίσει την προσήλωσή της στη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας (η οποία υπενθυμίζεται ότι συνιστά εθιμικό δίκαιο), στη θαλάσσια ασφάλεια και στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, ενώ είχε ξεκαθαρίσει ότι οποιεσδήποτε πράξεις συνιστούν καθ' οιονδήποτε τρόπο παραβιάσεις του εναερίου χώρου ή των χωρικών υδάτων της απορρίπτονται κατηγορηματικά, καθώς υπονομεύουν την περιφερειακή σταθερότητα και αντιβαίνουν στη διεθνή νομιμότητα και την κυρίαρχη ισότητα των κρατών.Είχε μάλιστα συμπεριλάβει ρητή αναφορά στα τριμερή σχήματα συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου και Ελλάδας-Κύπρου-Ιορδανίας.

Χωρίς να κάνει ρητή αναφορά σε τρίτες χώρες, η ελληνική επιστολή αποδομεί δομικά και επί της αρχής τις τουρκικές και λιβυκές διεκδικήσεις ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Η ελληνική επιστολή εστάλη στις 30 Μαίου 2025, δημοσιεύθηκε στις 15 Ιουλίου και αναρτήθηκε στις 5 Αυγούστου.

Ζητήματα κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων

Η Ελλάδα στην επιστολή της δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη για σεβασμό της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών, όπως αυτά προβλέπονται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), δηλώνει έτοιμη να συνεργαστεί με όλες τις χώρες της περιοχής προς την κατεύθυνση της προώθησης της ειρήνης, ενώ καταδικάζει κάθε ενέργεια που παραβιάζει τον εθνικό εναέριο χώρο ή τα χωρικά ύδατα οποιουδήποτε κράτους.

Η Ελλάδα υπογραμμίζει ότι "ο πλήρης σεβασμός και η προστασία των μνημείων εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας, της γλώσσας, της θρησκείας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μειονοτήτων είναι ουσιώδους σημασίας για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών της περιοχής".

Οι σχέσεις Ελλάδας - Αιγύπτου

Οι σχέσεις Ελλάδας-Αιγύπτου είναι παραδοσιακά εξαιρετικές σε μεγάλο βαθμό. Όμως το τελευταίο χρονικό διάστημα υπήρξαν κλυδωνισμοί, λόγω της Μονής της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, που προκάλεσε διπλωματικό ρήγμα.

Οι επαφές σε ανώτατο επίπεδο, ανάμεσα στον Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι και τον Κυριάκο Μητσοτάκη, φαίνεται πως έφεραν αποτέλεσμα στην εξομάλυνση της κατάστασης. Στην πρόσφατη επίσκεψη του Αιγύπτιου υπουργού Εξωτερικών στην Αθήνα, διατρανώθηκε με ξεκάθαρο τρόπο από πλευράς Αιγύπτου ότι «κανείς δεν θα πειράξει τη Μονή».

'Ετσι οι δύο πλευρές έχοντας λύσει, τουλάχιστον ως τώρα, αυτό το θέμα, φαίνεται ότι συμφωνούν και στο ζήτημα των θαλασσίων ζωνών. Φυσικά όλα αυτά τα ζητήματα αφορούν την κυριαρχία και τα δικαιώματα κάθε χώρας και οι ισορροπίες είναι εξαιρετικά λεπτές.

Ρηματική διακοίνωση Αιγύπτου για τον ελληνικό θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό

«Αναμενόμενη» χαρακτήρισε το υπουργείο Εξωτερικών την αντίδραση της Αιγύπτου, η οποία επέδωσε Ρηματική Διακοίνωση στην ελληνική πρεσβεία στο Κάιρο στις 8 Ιουλίου σχετικά με τον ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, αφού "εκκρεμεί οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών".

Σε δήλωση της η εκπρόσωπος του Υπ.Εξ. Λάνα Ζωχιού τόνισε ότι «η Ρηματική Διακοίνωση της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου της 8ης Ιουλίου 2025, η οποία διέρρευσε σήμερα κατά την επίσκεψη του Αιγύπτιου Υπουργού Εξωτερικών στην Αθήνα, αναφέρεται στον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό που δημοσίευσε και αποτύπωσε για πρώτη φορά σε χάρτη η Ελλάδα, στις 16.04.2025» και πρόσθεσε:

«Πρόκειται για αναμενόμενη αντίδραση γειτονικού κράτους, μέσω συνήθους διπλωματικής αλληλογραφίας, με το οποίο εκκρεμεί οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, όπως είναι η Αίγυπτος. Αυτό άλλωστε ρητά αναφέρεται στον χάρτη, ότι δηλαδή στα τμήματα, στα οποία δεν έχει υπάρξει διμερής οριοθέτηση, αναφέρονται τα δυνητικά όρια, σύμφωνα με τη μέση γραμμή. Αυτό ανέφερε και ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών στον Αιγύπτιο ομόλογο του κατά τη συνάντησή τους είπε η κ.Ζωχιού.

Παράλληλα, επισήμανε ότι ο Αιγύπτιος Υπ.Εξ. «επιβεβαίωσε, όπως άλλωστε ρητά αναφέρεται και στη Διακοίνωση, ότι η βούληση της Αιγύπτου είναι τα θέματα αυτά να είναι αντικείμενο συνεργασίας και διαβούλευσης στο πλαίσιο των εξαιρετικών σχέσεων των δύο χωρών και με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση τους» και κατέληξε:

«Οι δύο πλευρές εξήραν τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ, η οποία υπεγράφη πριν από 5 ακριβώς χρόνια και επανέλαβαν τη προσήλωσή τους στην UNCLOS για την μελλοντική τους συνεργασία».

Διπλωματικές πηγές απάντησαν σχετικά με τη ημερομηνία κατάθεσης της Ρηματικής Διακοίνωσης της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου στην ελληνική πρεσβεία επισημαίνοντας ότι κατατέθηκε στις 27 Ιουλίου. Συγκεκριμένα οι διπλωματικές πηγές σημειώνουν:

"Η Ρηματική Διακοίνωση της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου της 8ης Ιουλίου 2025, η οποία αναφέρεται στον ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, κατατέθηκε στην Πρεσβεία της Ελλάδας στο Κάιρο στις 27 Ιουλίου 2025".