Μπορεί η ΕΕ να εφαρμόσει τον νέο της νόμο για την ελευθερία του Τύπου;

Οι νέοι κανόνες αποσκοπούν στην προστασία της συντακτικής ανεξαρτησίας των δημοσιογράφων, καθώς και των πηγών τους, μεταξύ άλλων και από τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού. Στην πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης (MFA) περιλαμβάνονται επίσης διατάξεις για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των δημόσιων μέσων ενημέρωσης από κρατικές παρεμβάσεις και για την ενίσχυση της διαφάνειας στην ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης. 

«Στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας, δύο ερευνητές δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν, ο Jan Kuciak στη Σλοβακία και η Daphne Caruana Galizia στη Μάλτα. Αυτό ήταν ένα καμπανάκι για την Ευρωπαϊκή Ένωση πως ήταν σε κίνδυνο η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης», λέει ο Sandor Zsiros, ο οποίος κάλυψε τη νομοθεσία για το Euronews. 

«Αυτό ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είδε ότι η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης μειώνεται σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη λόγω πολιτικής πίεσης, επιχειρηματικών συμφερόντων και κατασκοπευτικού λογισμικού που χρησιμοποιείται εναντίον των δημοσιογράφων», πρόσθεσε ο Zsiros.

Ο κανονισμός, ο οποίος καταρτίστηκε το 2021 και έχει τεθεί σε πλήρη ισχύ από τις 8 Αυγούστου, περιλαμβάνει επίσης κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία από αδικαιολόγητη αφαίρεση ηλεκτρονικού περιεχομένου που παράγεται από μέσα ενημέρωσης. Αυτό ισχύει για μεγάλες πλατφόρμες όπως η Google, το YouTube και οι εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. 

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στήριξε ευρέως τη νομοθεσία αυτή, η οποία εγκρίθηκε πέρυσι, και ορισμένες κυβερνήσεις έχουν ήδη αρχίσει να προσαρμόζουν τους εθνικούς νόμους. Πρόσφατα, όμως, ευρωβουλευτές προειδοποίησαν ότι ορισμένες χώρες αντιστέκονται στην εφαρμογή της. 

«Τα κράτη μέλη είχαν πάνω από έναν χρόνο να ενημερώσουν τις εθνικές τους νομοθεσίες, αλλά τα περισσότερα δεν το έχουν κάνει ακόμα. Νομίζω ότι ήρθε η ώρα η Επιτροπή να δείξει την αποφασιστικότητά της και, αν χρειαστεί, να κινήσει διαδικασία κατά των λιγότερο συνεργάσιμων κυβερνήσεων. Είναι μια δοκιμασία αξιοπιστίας», δήλωσε η Julie Majerczak, επικεφαλής του γραφείου των Βρυξελλών των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα. 

Χώρες στο επίκεντρο

Η έκθεση του 2025 για το κράτος δικαίου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προειδοποιεί για «επιδείνωση των συνθηκών για τους δημοσιογράφους σε πολλές χώρες», «εκστρατείες λασπολογίας από πολιτικούς» και «αυξανόμενους κινδύνους από πολύ συγκεντρωμένη ιδιοκτησία των μέσων». 

«Οι σοβαρότερες παραβιάσεις καταγράφηκαν στην Πολωνία και στην Ουγγαρία, όπου πρόσωπα της αντιπολίτευσης και ερευνητές δημοσιογράφοι αποτέλεσαν στόχο κατασκοπευτικού λογισμικού, χακαρίστηκαν τα τηλέφωνά τους για πολιτικούς λόγους. Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις στην Ελλάδα και στην Ισπανία, αλλά αυτές δεν αντιπροσωπεύουν συστημικό κίνδυνο», αναφέρει ο Sandor Zsiros. 

Σύμφωνα με την πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού κατά δημοσιογράφων επιτρέπεται μόνο όταν υπάρχει απειλή για την εθνική ασφάλεια. 

Η προαναφερθείσα έκθεση υπογραμμίζει ανησυχίες για την ασφάλεια των δημοσιογράφων στη Βουλγαρία και τη Μάλτα και επισημαίνει ότι η πολιτική πίεση, συμπεριλαμβανομένης της διανομής κρατικής διαφήμισης, αποτελεί σοβαρό ζήτημα στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία. 

Η ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης στερείται διαφάνειας κυρίως στη Βουλγαρία, την Τσεχία, τις Κάτω Χώρες, την Κύπρο και την Ισπανία, σύμφωνα με το έγγραφο, το οποίο αναφέρει επίσης προβλήματα με την ανεξάρτητη ρύθμιση των μέσων ενημέρωσης στην Ουγγαρία, την Ελλάδα και την Πολωνία. 

Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους που εγκυμονεί η αυξανόμενη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης σε λίγες μεγάλες εταιρείες και πιστεύουν ότι ο νέος νόμος φέρνει κάποια θετικά βήματα. 

«Η αξιολόγηση των συγχωνεύσεων θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη μια σειρά κριτηρίων, όπως είναι η αναμενόμενη επίδραση στον πλουραλισμό και το ενδιαφέρον των μερών για άλλους τομείς των μέσων ενημέρωσης, η οικονομική βιωσιμότητα και οι δεσμεύσεις των μερών για συντακτική ανεξαρτησία», δήλωσε η Julie Majerczak. 

Δείτε το βίντεο εδώ! 

Δημοσιογράφος: Isabel Marques da Silva 

Παραγωγή περιεχομένου: Pilar Montero López 

Παραγωγή βίντεο: Zacharia Vigneron 

Γραφικά: Loredana Dumitru 

Συντονισμός σύνταξης: Ana Lázaro Bosch και Jeremy Fleming-Jones