FDA onayı heyecan ve tartışma yarattı: Leucovorin, otizme çare olur mu?

ABD yönetimi, hafta başında çocuklarda otizmin önlenmesi ve tedavisine dair bir dizi tartışmalı sağlık önerisi duyurdu.

Yeni öneriler, otizmli çocukların bazen yaşadığı konuşma güçlüklerini tedavi etmek için leucovorin adlı bir ilacın kullanımını da içeriyor.

Pazartesi günü ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) Komiseri Dr. Marty Makary, kurumun leucovorin’in etiketinde değişiklik yaparak, beyninde folat eksikliği olan çocukların bu ilaca erişimini kolaylaştıracağını açıkladı.

Açıklamada eyindeki folat eksikliğinin gelişimsel gecikmelere ve otizmle ilişkili özelliklere, örneğin iletişim güçlükleri, duyusal işleme sorunları ve tekrarlayan davranışlara yol açabileceği ifade edildi.

Başkan Donald Trump, söz konusu basın toplantısında şunları söyledi: "Bu, otizmli çocukların ebeveynlerine, hayatlarını iyileştirmenin mümkün olabileceği umudunu veriyor. Bu konuda çok, çok mutluyum."

Peki, leucovorin nedir ve bilim bu ilacın otizmi tedavi etme kapasitesi hakkında ne söylüyor?

Leucovorin nedir?

Leucovorin, vücudun genellikle baklagiller, narenciye ve takviye edilmiş tahıllar gibi besinlerden aldığı bir B vitamini olan folik asidin bir formu.

İlaç en çok kanser tedavisinde kullanılıyor. Genellikle kanser hücrelerinin DNA üretmesini ve bölünmesini engelleyen kemoterapi ilacı "fluorouracil" ile birlikte veriliyor; leucovorin, fluorouracil’in etkilerini artırıyor.

Leucovorin ayrıca "methotrexate" adlı bir diğer kemoterapi ilacının toksik yan etkilerini azaltmak için de kullanılıyor. Methotrexate, sağlıklı hücrelerin DNA yapmak için ihtiyaç duyduğu folatı engelliyor. Leucovorin ise sağlıklı hücrelerin DNA üretmesi için kullanılabilecek aktif bir folat formu sağlıyor, böylece methotrexate kanser hücrelerini hedeflerken sağlıklı hücreleri “kurtarıyor”.

Methotrexate aynı zamanda sedef hastalığı tedavisinde de kullanıldığından, leucovorin bu otoimmün hastalık tedavisi sırasında da bir “kurtarıcı ajan” olarak kullanılabiliyor.

Folat neden önemli?

Folat, hücrelerin düzgün büyüyüp onarılabilmesi için DNA ve diğer genetik materyali üretmelerinde kritik öneme sahip. Bu nedenle hamilelik sırasında özellikle önemli.

Folat eksikliği, bebeğin omurgasının doğru gelişmediği bir durum olan "spina bifida" ile ilişkili. Bu yüzden kadınlara gebelik öncesi ve hamileliğin erken dönemlerinde folik asit takviyesi almaları tavsiye ediliyor.

Folat ayrıca kırmızı kan hücrelerinin üretimini ve genel beyin fonksiyonlarını desteklemek için de elzem.

Otizm için neden düşünülüyor?

Macquarie Üniversitesi'nden Prof. Nial Wheate ve Sidney Üniversitesi'nden Jasmine Lee, The Conversation'da kaleme aldıkları ortak yazıda, leucovorin’in otizm için önerilmesinin, beyindeki düşük folat seviyelerinin “serebral folat eksikliği”ne yol açabileceği teorisinden kaynaklanıyor olabileceğini belirtti.

Serebral folat eksikliği olan çocuklar, genellikle ilk iki yıl boyunca belirti göstermiyor. Daha sonra ise konuşma güçlükleri, nöbetler ve zihinsel engellilik belirtileri ortaya çıkıyor.

Otizmin belirtileri de benzer olup genellikle aynı yaş civarında ortaya çıktığı için bazı kişiler serebral folat eksikliği ile otizm arasında bir bağlantı olabileceğini öne sürüyor.

Kanıtlar ne diyor?

Peki çocuklara leucovorin (folat) vermek otizmin etkilerini iyileştirebilir mi? Mevcut kanıtlar kesin sonuç vermese de bir ihtimal olabileceğini gündeme getiriyor.

2005’te Almanya’da bir çocuk nöroloğu, bazı otizmli çocukların kanındaki folat seviyelerinin normal olmasına rağmen beyinlerindeki folat seviyelerinin düşük olduğunu keşfetmişti. Bu çocuklar ayrıca, folatın beyne taşınmasını engelleyen antikorlar üretiyordu. Takip eden bir çalışmada, serebral folat eksikliği olan 28 çocuktan 25’inin bu antikorlara sahip olduğu, tipik gelişim gösteren 28 çocuğun hiçbirinin bu antikorlara sahip olmadığı görülmüştü. Çalışma New England Journal of Medicine’de yayımlanmıştı.

2021 yılında yapılan bir kanıt incelemesi, otizm veya serebral folat eksikliği için leucovorin kullanan 21 çalışmayı analiz etmişti. İlacı alan çocuklarda genel olarak otizm semptomlarında iyileşme görülmüştü. Ancak yazarlar, bulguların doğrulanması için daha fazla araştırma gerektiğini belirtmişti.

2024’te küçük bir çalışmada da 2-10 yaş arası yaklaşık 80 otizmli çocuğa günlük maksimum 50 mg folinik asit (leucovorin’e benzer) veya plasebo verilmişti. Folinik asit verilen çocuklarda plasebo alanlara kıyasla daha belirgin iyileşmeler gözlenmişti.

Wheate ve Lee'ye göre bu çalışmalar umut verici olmakla birlikte, henüz tıbbi uygulamaları değiştirecek düzeyde değil. Doktorların net önerilerde bulunabilmesi için daha büyük ve kapsamlı çalışmalar gerekiyor.

Amerikalı doktor: 'Otizmin tek bir tedavisi yok'

ABD'nin Arizona eyaletinde özel muayenehanede çalışan çocuk nöroloğu Dr. Richard Frye, bu araştırmalarla ilgilenerek kliniğine gelen çocukları test etmeye başladığını söylüyor.

CNN International'a konuşan Frye, "Leucovorin ile tedavi ettik ve dil becerilerinde, sözlü iletişimlerinde iyileşme gördük," diyor.

2013’te yayımlanan bir klinik çalışmada, tedavi edilen çocukların üçte birinde, kontrol grubuna kıyasla orta veya belirgin iyileşme gözlenmişti. İyileşme sözlü iletişim ve dil alanlarında daha belirgindi. Frye, bu bulguları birkaç yıl sonra başka bir çalışmada da tekrar etmişti.Ancak 

Ancak Frye hâlâ temkinli:

“Otizm için tek bir ilaç yok. Ve tek tip bir çözüm de yok. Otizm çok karmaşık ve her çocuk bireysel olarak ele alınmalı.”

Yan etkiler neler?

Buna rağmen, leucovorin’in halen otizm için büyük, plasebo kontrollü bilimsel çalışmaları yok. Yukarıda bahsi geçen bazı etkiler, birkaç hafta veya ay içinde ölçüldü ve sınırlı bulundu. Yani daha büyük örneklem üzerinde ve örneklemin daha uzun süre takip edildiği çalışmalara igtiyaç var.

Penn Üniversitesi’nden Dr. David Mandell, CNN'e verdiği röportajda, en titiz çalışmanın Çin’de yapıldığını ve ortalama 60 puanlık ölçekte sadece bir puanlık değişim sağladığını belirtti.

Ayrıca tüm ilaçlarda olduğu gibi, leucovorin’in de yan etkileri mevcut. En ciddi ve yaygın olanlar şunlar: şiddetli alerjik reaksiyonlar, nöbetler, bulantı ve kusma. Bazı çocuklarda hiperaktiviteyi tetiklediği de belirtiliyor.

Otizm Bilim Vakfı (Autism Science Foundation), FDA’nın açıklamasıyla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

"Leucovorin’in otizmi etkili ve güvenli bir şekilde tedavi edip edemeyeceğini belirlemek için çok daha yüksek standartta bilimsel kanıtlara ihtiyaç var. Mevcut kanıtlara dayanarak bu ilacı otizm tedavisi için önermiyoruz, ancak leucovorin üzerine yapılacak ek araştırmaları memnuniyetle karşılıyoruz."

FDA onayı ne anlama geliyor?

FDA, leucovorin için bilimsel kanıtları kendi incelediğini ve ilacın etiketinde değişiklik yaparak beyinde düşük folat seviyesine sahip çocukların kullanımına uygun hâle getirdiğini açıkladı.

ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı iletişim direktörü Andrew Nixon, FDA’nın veri incelemesini yakında yayınlayacağını ve reçete bilgilerinin güncelleneceğini belirtti.

Bazı uzmanlar, onayın çok az kanıta dayandığını ve aileleri fazla umutlandıracağını vurguluyor. Ayrıca bu duyuru, bazı aileleri reçetesiz folinik asit takviyelerini kullanmaya yönlendirebilir ki bu takviyeler doz ve içerik açısından farklılık gösterebilir. Bu da istenmeyen sonuçların ortaya çıkabileceği anlamına geliyor.