Avrupa Komisyonu AB çapında kürtaja erişim için fon oluşturmayı değerlendirecek

Mirela Cavajda, 26 haftalık hamileyken bebeğinin ağır bir sağlık sorunu olduğunu ve doğsa bile ölümcül koşullarla karşılaşacağını ya da büyük ihtimalle doğmadan öleceğini öğrendi.

Zagreb’de tıbbi destek arayan Cavajda’ya, dört farklı hastanede de doktorlar talebini reddetti. Kimisi hiçbir açıklama yapmazken, kimisi tanıyı doğrulayamadıklarını ya da gerekli koşullara sahip olmadıklarını söyledi.

Doktorların tavsiyesi üzerine komşu Slovenya’ya giden Cavajda’nın talebi bir komisyon tarafından onaylandı ve gebeliği sonlandırıldı. Bu işlem ona yaklaşık 5 bin euroya (244 bin TL) mal oldu.

Hırvatistan’da isteğe bağlı kürtaj 10. haftaya kadar yasal. Bu süreden sonra yalnızca Cavajda’nın durumundaki gibi özel koşullarda mümkün. 1972 tarihli yasa hâlâ yürürlükte ve ülkedeki doktorların yaklaşık altıda biri ahlaki ya da dini gerekçelerle kürtaj yapmayı vicdani ret hakkıyla reddedebiliyor.

Cavajda’nın 2022’deki vakası büyük medya ilgisi çekti ve sokak protestolarına yol açtı. Sadece iki gün içinde, 1472 vatandaş ve 16 örgüt yaklaşık 29 bin euro (1,4 milyon TL) topladı. Fazla bağışlar, öncülük eden Hırvat sivil toplum kuruluşuna göre, başka kadınların sağlık hizmeti masraflarını karşılamak için kullanıldı.

İkincil bir komisyon kamuoyu baskısı altında kürtaja onay verirken, sağlık bakanlığı yurt dışı tedavi masraflarını üstleneceğini açıkladı. Ancak sürecin uzaması ve doktorların çekimserliği, Cavajda’nın kendi sözleriyle “tamamen yalnız bırakıldığını” hissetmesine yol açtı.

Hırvatistan’daki yasalar kısıtlayıcı olsa da, AB içindeki en sert düzenlemeler değil. Polonya ve Malta’da kürtaj neredeyse tamamen yasak.

Malta’da 2022’de Andrea Prudente’nin vakası gündem olmuştu. 16 haftalık hamile olan Prudente, eşiyle balayı tatilindeyken düşük yaptı, fakat kürtajın her koşulda yasak olduğu Malta’da bu müdahale yapılamadı. Hayati tehlikesi bulunduğu için sigortası, İspanya’ya hava yoluyla tahliyesini ayarladı ve burada kürtaj gerçekleşti.

Bu olay, Malta parlamentosunu yasayı gevşetmeye itti: Artık gebeliği sonlandırma, gebeliğin hamile kişinin sağlığını riske attığı durumlarda mümkün hale geldi. Ancak yasa daha sonra değiştirildi ve yalnızca ölüm riski varsa, o da üç uzmanın onayıyla kürtaja izin verilecek şekilde düzenlendi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Polonya'da 2020 yılında Anayasa Mahkemesi'nin ciddi fetal anormallikler nedeniyle kürtajı yasaklayan kararının ardından yurt dışına seyahat etmek zorunda kalan bir kadının haklarının ihlal edildiğine karar verdi.

2021’de yaşanan bir diğer olayda, Izabela adlı bir kadın, doktorların hayatını kurtaracak kürtajı geciktirmesi sonucu sepsis nedeniyle hayatını kaybetti. Bu olay ülke genelinde büyük protestolara yol açtı ve üç doktor, hayatını tehlikeye atmaktan suçlu bulundu. Ancak mahkeme kararı ve diğer kısıtlamalar hâlâ yürürlükte.

AB genelindeki “My Voice, My Choice” (Benim Sesim, Benim Seçimim) aktivist hareketine göre, şu anda Avrupa’da yaklaşık 20 milyon kadın uygun kürtaj hizmetine erişemiyor.

Benzer durumların önlenmesi için hareket, Avrupa Komisyonu’na müdahale çağrısı yapıyor.

Hareketin lideri Nika Kovac, çarşamba günü AB Eşitlik Komiseri Hadja Lahbib ile yaptığı görüşmenin ardından gazetecilere, “Fikir şu: kürtaj yaptıramayan ülkelerin vatandaşları çeşitli nedenlerle başka bir yere seyahat edebilsin,” dedi.

Kovač, “Böyle uygulamalar zaten var. Örneğin Polonya’daki kadınların seyahatlerini ve tıbbi işlemlerini destekleyen iyi bir STK ağı mevcut. Ama bu tıbbi işlemler çok pahalı. Bizim istediğimiz, bu masrafları ne STK’ların ne de kadınların kendilerinin ödemek zorunda kalmaması için bir mekanizma kurulması,” diye ekledi.

İnisiyatif şimdiden 1 milyondan fazla imza topladı — bu da Brüksel’den resmî bir yanıt almak için yeterli.

Brüksel Mart ayına kadar yanıt verecek

Avrupa Komisyonu, kendi ülkelerinde kürtaja erişemeyen ve bu nedenle yurt dışına gitmek zorunda kalan kadınların masraflarını karşılamak için yeni bir gönüllü fon kurulması olasılığını inceliyor.

Teklif henüz ilk aşamalarında olduğundan fonun nasıl işleyeceğine dair ayrıntılar netleşmedi. Ancak öneriye göre üye devletler fona katılıp katılmamayı kendileri seçebilecek, AB ise mali destek sağlayacak.

Komisyonun kampanyacılara Mart 2026’ya kadar resmi yanıt vererek atmayı planladığı adımları (varsa) açıklaması bekleniyor.

Böyle bir Avrupa vatandaş girişiminin geçerli sayılabilmesi için, Komisyon’un yasa teklifi sunma yetkisine sahip olduğu alanlara girmesi dahil belirli koşulları karşılaması gerekiyor.

Komisyon gerçekten bir yasa önerisi sunarsa, bunun yürürlüğe girebilmesi için Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyi tarafından da onaylanması gerekecek. Ancak bu süreç zorlu olabilir; çünkü bazı üye devletlerin temsilcileri, kürtajın ahlaki ve dini bir mesele olduğunu ve insan yaşamının korunması gerektiğini, bunun da gebeliğin her aşamasında doğmamış çocukları kapsadığını savunuyor.

Komisyon sözcüleri Euronews’e yaptıkları açıklamada, bu girişimin AB düzeyinde kürtaj hakkı tanımayı amaçlamadığını vurguladı.

Aralık 2024'te AB Eşitlik Komiseri Hadja Lahbib kürtaj yasalarının değiştirilmesine yönelik girişimlerin tamamen ülkelerin kendi yetki alanında olduğuna dikkat çekti.

Parlamentonun halk sağlığı komitesindeki ilk konuşmasında Lahbib, "Bu üye devletlerin yetkisinde, dolayısıyla hepimizin mutabakatına ihtiyacımız olacak. Oybirliğine ihtiyacımız olacak, ancak kadınların hayatlarını koruyabileceğimizi umuyorum," dedi.