AB’de hava kirliliği 182 bin ölüme yol açtı

Hava kirliliği, Avrupa Birliği’nde (AB) hava kalitesinde 'kayda değer' iyileşmelere rağmen binlerce önlenebilir ölüme yol açıyor.

Avrupa Çevre Ajansı (EEA) tarafından hazırlanan yeni rapora göre 2005-2023 yılları arasında ince partikül maddelere (PM2.5) bağlı erken ölümler yüzde 57 oranında azaldı.

Buna rağmen, 2023 yılında hava kirliliğinin güvenli seviyelerin üzerinde seyretmesi sonucu 182 bin kişi hayatını kaybetti.

EEA, Avrupa’daki şehirlerde yaşayanların yüzde 95’inin Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından önerilen değerlerin “çok üzerinde” hava kirliliğine maruz kaldığını belirtiyor.

Hava kirliliği, Avrupa’da diğer risk faktörleri -gürültü, kimyasallara maruziyet veya iklim kaynaklı sıcak hava dalgaları gibi- gibi çevresel tehlikelerin önünde, en büyük çevresel risk olmaya devam ediyor.

Partikül madde nedir?

PM2.5 olarak bilinen partikül madde, çapı 2,5 mikrometre veya daha küçük olan havadaki minik parçacıklardır.

Solunduğunda astım, iskemik kalp hastalığı ve akciğer kanseri gibi sağlık sorunlarını tetikleyebilir veya ağırlaştırabilir. Yeni bulgular, yüksek PM2.5 seviyelerinin bunama riskini de artırabileceğini gösteriyor.

PM2.5 çoğunlukla araç egzozları, katı yakıtların yanması, hava spreyleri ve sanayi üretimi gibi insan kaynaklı faaliyetlerden gelir. Ayrıca, iklim değişikliği nedeniyle artan orman yangınları gibi doğal kaynaklardan da kaynaklanabilir.

Hangi AB ülkesi en çok etkilendi?

Hava kalitesinin sağlık etkilerini değerlendiren rapora göre, 2023 yılında İtalya, PM2.5 kaynaklı 43 bin 83 ölümle en ağır kaybı yaşadı.

Bu 100 bin nüfus başına 100,6 ölüm ve toplamda 407 bin 949 kaybedilen yaşam yılı (YLL) anlamına geliyor. YLL, bir hastalık veya hastalık grubu nedeniyle ölmeyen kişilerin istatistiksel olarak yaşayabileceği ek yıl sayısını gösteren bir sağlık ölçütü.

İtalya’yı 25 bin 268 ölümle Polonya sonra da 21 bin 640 ölümle Almanya takip etti.

Ancak, kişi başına düşen en yüksek etkiler (100 bin kişi başına YLL, 30 yaş ve üzeri) Kuzey Makedonya, Bosna-Hersek ve Arnavutluk gibi Güneydoğu Avrupa ülkelerinde görüldü.

Buna karşılık, İzlanda’da hava kirliliğine bağlı ölüm yaşanmazken, Finlandiya’da uzun süreli PM2.5 maruziyetine bağlı sadece 34 ölüm kaydedildi.

Hava kirliliğinin en düşük göreli etkileri, İsveç, Estonya ve Norveç gibi kuzey ve kuzeybatı Avrupa ülkelerinde görüldü.

AB’nin yeni hava kalitesi kuralları

EEA raporu, hava kirliliğini azaltmanın aciliyetini vurguluyor. 10 Aralık 2024’te yürürlüğe giren güncellenmiş Ortam Hava Kalitesi Direktifi, PM2.5 için yıllık izin verilen sınır değerini yarıdan fazla düşürerek 2030 AB standartlarını DSÖ önerilerine daha yakın hale getiriyor.

Yeni düzenleme, yerel yönetimlerin hava kalitesi izleme ve modelleme çalışmalarını güçlendirmesine destek sağlıyor ve hava kalitesi planlarını iyileştirmelerine yardımcı oluyor.

AB Çevre, Su Dayanıklılığı ve Rekabetçi Döngüsel Ekonomi Komiseri Jessika Roswall, geçen yıl yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Her yıl, kirli hava yaklaşık 250.000 erken ölüme yol açıyor ve AB ekonomisine 850 milyar euroya kadar maliyet çıkarıyor. Yeni hava kalitesi kuralları, milyonlarca Avrupalının yaşam kalitesini artıracak, biyolojik çeşitliliğimizi ve ekosistemlerimizi korurken ekonomimizi de güçlendirecek.”

Roswall, yeni direktifin kirliliği “geçmişin bir sorunu” haline getirme yolunda “önemli bir kilometre taşı” olduğunu ekledi.